zamknijOd Artura Rytla biją spokój i nienachalna pewność siebie. Kiedy w bibliotece pałacu w Zdunowie, mieszczącego się obok siedziby jego firmy, zaczyna opowiadać o początkach Green Holdingu, pilnuje chronologii, konsekwentnie wracając do przerwanych wątków. Należący do niego pieczołowicie odrestaurowany pałac z początku XX w. jest centrum hotelowo-konferencyjnym, ale do biznesowego rozmachu i złożoności Green Holdingu mu daleko.
Ludzie zaczęli eksperymentować: cykoria, endywia, rukola, sałata rzymska czy radicchio?
Firma Rytla to jeden z największych producentów sałat i sałatek w Europie Środkowo-Wschodniej. Ma 775,5 ha upraw, siedem zakładów produkcyjnych, w tym trzy poza Polską, jest globalnym dostawcą sałatek McDonald’s, zaopatruje także w sałaty i sałatki wszystkie największe sieci sprzedaży w kraju. Holding, w którym Rytel ma 100 proc. udziałów, od początku lat 2000. rozwijał się w rytm upodobań klientów.
– Kiedyś polskim hitem była sałata masłowa, potem lodowa, która jest słodka i przy okazji wygodna w transporcie. Z czasem jednak w telewizji zaczęła się kuchenna rewolucja – pojawiły się programy o gotowaniu i ludzie zaczęli eksperymentować. Na stołach zawitały cykoria, endywia, rukola, rzymska czy radicchio – wylicza Rytel, który dostarczał wszystkie te warzywa na polskie stoły.
Dziś jego firma rocznie sprzedaje ponad 220 mln różnych produktów. W całej Europie Green Holding, na który składa się kilkanaście spółek, zatrudnia 1,4 tys. osób, a w 2022 roku miał 1,27 mld zł przychodów. W tym roku planuje dalszy ich wzrost, choć, jak przyznaje Rytel, w biznesie o tej skali skoki sprzedaży będą już możliwe tylko dzięki kolejnym akwizycjom, których zresztą nie wyklucza.
Marzył o „fabryce z kominem”. Ale zaczął od porażki
Pierwszą firmę, Kukumis, Artur Rytel założył wraz z partnerami biznesowymi, w tym ze swoim ojcem Edwardem. Miał wtedy zaledwie 20 lat. Ojciec miał za to 40 ha ziemi i zdolność kredytową.
– Bardzo mnie denerwowało, że mój ojciec i dziadek na rolniczym rynku mogli konkurować tylko ceną i że tylko od niej zależały popyt i podaż. Wytwarzali produkty dobrej jakości, ale bez żadnej wartości dodanej. Chciałem to zmienić – wspomina.
Od podstawówki marzył o własnym biznesie. Z taką intencją zaczął studiować zarządzanie i marketing na Uniwersytecie Warszawskim.
– W Polsce zaczynała się transformacja i chciałem być przedsiębiorcą. Marzyła mi się fabryka z kominem jak w „Ziemi obiecanej”. Tylko ten zawód mi imponował i tak jest do dziś – mówi.
Przygodę z biznesem zaczął od spektakularnej porażki. Kukumis wybudował i uruchomił zakład produkcyjny w 1998 r. Powstawały w nim przetwory z warzyw i owoców, produkowane z myślą o rynku rosyjskim. W Rosji wybuchł jednak kryzys i kontrahenci wycofali się ze współpracy, nie płacąc za wyprodukowany już towar.
– Byliśmy wtedy na granicy bankructwa, ale zamiast wycofać się z biznesu, zadecydowałem o zmianie profilu firmy – wspomina Rytel.
Nie Rosja, a Ameryka — początek współpracy z McDonald's
Kroki skierował do amerykańskiego McDonald’s, który w 1999 roku poszukiwał lokalnego dostawcy sałatek do swoich dań. Musiał przebudować pod to zlecenie całą linię produkcyjną, zrestrukturyzować finanse, spłacić stare długi i nauczyć się dystrybucji i logistyki nowego produktu o krótkim terminie przydatności do spożycia.
– W Polsce nie było wtedy jeszcze takiej kategorii sprzedażowej jak sałatki i świeże sałaty. McDonald’s postawił na nas, bo oprócz przetwórstwa od początku mieliśmy własne zaplecze uprawowe – mówi.
W 2006 roku zmienił nazwę spółki na Green Factory, na bazie której powstał holding, który dziś samodzielnie dostarcza produkty w modelu „od pola do stołu”. To daje mu nie tylko samowystarczalność, ale także zwiększa zyskowność sałatkowego biznesu, eliminując pośredników.
– Wszędzie na świecie firmy uprawiające warzywa najczęściej funkcjonują osobno od firm przetwórczych, osobno działają też firmy logistyczne. Jeśli postawi się na ten proces całościowo, jest w nim masa synergii i cały proces jest bezpieczniejszy. To wpływa na lepszą kontrolę jakości i efektywniejszy łańcuch dostaw – tłumaczy Rytel. – Od przedsiębiorcy wymaga to jednak zasobów ziemi uprawnej, wody, ludzi, fabryk, technologii, floty logistycznej i umiejętności zarządzania wszystkimi tymi aktywami – wylicza.
Nowy klient — nowy rynek. Po McDonaldzie była Biedronka
Jego model biznesowy szybko przyciągnął kolejnych klientów. Wszyscy chcieli zamówić „taką sałatkę jak w McDonaldzie”. W 2002 roku firma nawiązała strategiczną współpracę z Jerónimo Martins, właścicielem sieci Biedronka.
– Dostarczaliśmy tej sieci najpierw świeże warzywa, a potem także gotowe do spożycia sałatki. To wraz z tą firmą budowaliśmy rynek warzyw ready-to-eat – wspomina Rytel.
Na tym etapie zakład po Kukumisie już Green Factory nie wystarczał. Rytel zaczął więc skupować ziemię uprawną i planować kolejne fabryki.
– W 2012 r. postanowiłem, że będziemy dalej mocno rosnąć i rozwijać działalność poza krajem, w tym w Niemczech. Wybudowałem fabrykę w Niepruszewie pod Poznaniem, skąd bliżej jest na Zachód, i zacząłem zmieniać strukturę w firmie – opowiada.
Rozbudował struktury zarządcze i zaufał doświadczonym menedżerom. Dziś jego firma ma w wyniku przejęć (na razie zamkniętą z powodu trwającej wojny) fabrykę w ukraińskim Makarowie oraz kontrolne udziały w zakładach w Kownie i Budapeszcie.
Wszystkie te inwestycje pochłonęły przez lata setki milionów złotych.
– Nasze początki przypadły na czas bardzo wysokich kosztów finansowania, a z drugiej strony branża miała wsparcie ze strony kredytów preferencyjnych. W 2002 r. uruchomiono fundusze przedakcesyjne SAPARD, potem od 2004–2014 w zasadzie wszystkie większe inwestycje w Polsce były współfinansowane ze środków unijnych – mówi.
Artur Rytel liderem w branży
Dziś jego firma dzieli się polskim rynkiem m.in. ze szwajcarską Grupą Bell (właścicielem Grupy Eisberg), Nowalijką z Piotrkowa Trybunalskiego, Amplusem oraz dostarczającymi tu swoje sałaty Hiszpanami i Włochami.
– Pierwsze skrzypce na polskim rynku sałat gra Green Holding, bo dużą rolę odgrywa tu dostęp do sieci handlowych, wśród których pod względem sprzedaży sałaty prym wiodą Biedronka i Lidl – mówi Dariusz Chołost, prezes Food Research Institute (FRI).
Według niego rynek pakowanych sałatek, z wyłączeniem HoReCa, jest w Polsce wart ok. 400 mln zł, a cały rynek sałat – ponad 2 mld zł.
Oprócz sałat i gotowych sałatek pod własną marką Fit&Easy znanych m.in. klientom dyskontów i supermarketów firma Rytla produkuje sałatki pod markami własnymi sieci handlowych oraz dostarcza sałatki na rynek HoReCa. Spoza Polski pochodzi 25 proc. przychodów grupy.
Żeby kruche produkty trafiały do odbiorców świeże, w skład Green Holding wchodzi nie tylko grupa producentów warzyw Primavega, ale też dywizja logistyczna GFL świadcząca tzw. usługi ultrafresh.
Green Holding: sałata nie tylko z Polski
Sałaty można w Polsce uprawiać i zbierać od maja do października. Poza sezonem Green Holding zleca ich produkcję w Hiszpanii, we Włoszech, a nawet w Tunezji.
Przyszłość Rytel widzi jednak w szklarniach. W Zdunowie na 2 ha prowadzi eksperymentalną szklarnię oraz firmę R&D – Smart Vegetables Innovations.
– Mamy tam całoroczne uprawy hydroponiczne, w ramach których w wodzie dostarczamy roślinom wszystkie konieczne do prawidłowego wzrostu składniki. W uprawach nie stosujemy żadnych chemicznych środków, w szklarniach eksperymentujemy dodatkowo np. z redukcją do minimalnych poziomów ilości azotynów i azotanów – mówi z entuzjazmem, przyznając, że na doglądaniu upraw w szklarni i na polach pojawia się regularnie, bo zwyczajnie bardzo go to interesuje.
Plany dla Green Holdingu na kolejne lata są ambitne, bo precyzyjne rolnictwo indoorowe będzie wymagało gigantycznych inwestycji.
– Na hydroponikę dotychczas wydaliśmy ponad 40 mln zł, a czekają nas kolejne duże inwestycje w zwiększenie jej mocy produkcyjnych – mówi Artur Rytel.
O rynek zbytu nie musi się martwić, bo jego branży sprzyjają rynkowe trendy.
– Sałata to bardzo ciekawy i perspektywiczny produkt. Według naszych danych statystycznie każdy Polak kupuje jakąś sałatę co drugi dzień – mówi Dariusz Chołost z FRI.
Jak podaje firma PMR, świeże sałatki były w styczniu tego roku drugim najczęściej wybieranym produktem z kategorii dań gotowych do spożycia, zaraz po daniach garmażeryjnych.
– Im wyższe wykształcenie i wyższy dochód w ramach gospodarstwa domowego, tym częściej kupowane są świeże sałatki. To również częsty wybór osób na diecie roślinnej – mówi Agnieszka Skonieczna, dyrektor działu sprzedaży w PMR.
Rynek nadal ma więc dla Green Holdingu włączone zielone światło. W dodatku wiosną większość Polaków będzie chciała zadbać o sylwetkę. To dla producentów sałatek czas żniw.