zamknijBudowa możliwa jest tylko latem. Jako że chodzi o półkulę południową, antarktyczne lato przypada mniej więcej na okres „naszej” zimy. Elementy konstrukcji trafiają na miejsce w ściśle określonym czasie, a najmniejsze odstępstwo od planu może się przerodzić w wiele miesięcy opóźnienia. Każdy kolejny element musi pasować do poprzedniego, bo na miejscu nie da się ich przebudować. Piotr Kuczyński — wiceprezes zarządu i wspólnik w pracowni architektonicznej Kuryłowicz & Associates — żartuje, że budowa przypomina budowanie z dużych klocków Lego, a towarzysząca jej logistyka — planowanie misji na Marsa, gdzie też trzeba będzie obliczyć, kiedy wysłać rakietę, aby trafiła na miejsce w czasie określonego położenia planety na orbicie: – Oczywiście skala przedsięwzięcia jest inna, ale zasada podobna – stwierdza.
Kiedy opłaca się nie pytać o pieniądze? Polscy architekci jak Cate Blanchett
O inwestycji, którą Polska realizuje w Antarktyce mógłby powstać film — gdyby nie to, że jeden podobny nakręcili już Amerykanie.
W filmie „Gdzie jesteś, Bernadette?” Richarda Linklatera tytułowa Bernadette (w tej roli Cate Blanchett) jest architektką, która trochę za sprawą przypadku trafia do stacji badawczej na Antarktydzie. Zbiegiem okoliczności okazuje się, że stację czeka przebudowa, a projekt nowej stacji polarnej staje się dla uciekającej wcześniej od świata bohaterki nowym otwarciem — zarówno w życiu, jak i w karierze.
Film pochodzi z 2019 r. To produkcja USA, więc również projektowana przez bohaterkę stacja miała być amerykańska. W czasie premiery już wiadomo było jednak, że inwestycję w Antarktyce planuje Polska, a dokładnie: Instytut Biochemii i Biofizyki Polskiej Akademii Nauk, który chce przebudować Polską Stację Antarktyczną im. Henryka Arctowskiego na Wyspie Króla Jerzego — 120 km od wybrzeża Antarktydy i ok. 14 tys. km od Polski.
Za projekt i koncepcję architektoniczną nowej polskiej stacji polarnej odpowiada pracownia Kuryłowicz & Associates. Inaczej niż w filmie z Cate Blanchett, nie było tu przypadku. Prof. Ewa Kuryłowicz — wiceprezes zarządu Kuryłowicz & Associates — opowiada, że inwestor (PAN) zwrócił się do pracowni o przygotowanie projektu. Z racji na jego unikalny charakter, a pomimo skromnego (jak twierdzą architekci) honorarium, nie było to problemem (co być może łączy ich z bohaterką Blanchett). — Wszyscy, łącznie ze współpracownikami branżowymi, pracowali nie pytając o pieniądze. Taki projekt zdarza się raz w życiu, a my wszyscy bardzo chcieliśmy go zrealizować — mówi prof. Ewa Kuryłowicz.
Piotr Kuczynski dodaje: — W bardzo dużej części zaproponowaliśmy naszą usługę bezpłatnie.
Jaka pogoda w Antarktyce? Nie tylko zimno, ale wiatr i fetor
Jednym z elementów wynagrodzenia była wizyta na Wyspie Króla Jerzego architekta, którego zadaniem była ocena warunków panujących na przyszłym placu budowy. Architekt wpierw samolotem dostał się do Chile, gdzie czekał na statek, który miał go zabrać na wyspę. Statki tam kursujące nie mają dokładnego rozkładu, wiele zależy od pogody.
Czytaj też: Fiann Paul, wioślarz ekstremalny, o wyprawie na Antarktydę. To była próba „poprawienia historii”
I to pogoda będzie decydować o dostawach sprzętu i materiałów. Latem na Wyspie Króla Jerzego temperatura oscyluje wokół 0 stopni, a zimą spada poniżej -20. Szczególnie dotkliwy jest jednak wiatr, którego prędkość może dochodzić do 160 km/h. Inne rzeczy, na które musiał zwrócić uwagę wysłany na miejsce architekt to m.in. wszechobecne na terenie stacji błoto, związane z płytko położonymi wodami gruntowymi. — Były robione badania gruntu, bo zastanawialiśmy się, czy nie należy zastosować palowania do posadowienia głównego budynku stacji, ale okazało się, że tuż pod powierzchnią grunt jest stabilny, bo pod błotem jest lita skała. Natomiast jest na niej pewna warstwa, z powodu której fundamenty budynków muszą sięgać około metra w głąb ziemi — mówi Piotr Kuczyński.
Kolejnym problemem okazał się fetor, jaki wiatr ma przynosić od strony zwierzęcych legowisk w sąsiedztwie bazy, na morskim brzegu. — Mało kto w kontekście podróży w rejon Antarktydy spodziewa się nieprzyjemnego zapachu, ale i ten problem też należało rozwiązać. Dlatego główny budynek bazy musi być całkowicie szczelny, choć jednocześnie trzeba przecież zapewnić mu neutralną dla środowiska wentylację. Ze względu na delikatność i unikatowy charakter środowiska naturalnego również całą inwestycję trzeba prowadzić tak, żeby nie pozostawić żadnego śladu obecności człowieka — dodaje prof. Ewa Kuryłowicz.
„Samolot”, „turbulencje” i „bombardowanie piaskiem”
Informacje na temat warunków panujących na Wyspie Króla Jerzego potwierdza Piotr Horzela, podróżnik, który w starej bazie im. Arcotwskiego spędził półtora roku. — Rzeczywiście jest tak, że kiedy wieje od kolonii pingwinów, to można to poczuć. Ale kiedy wieje od morza, to jest OK — mówi Horzela. W starym „Arctowskim” mieszkał między 2009 a 2011 r. Zwraca uwagę, że już wtedy widać było, iż wybudowana w 1977 r. stacja ma swoje lata.
– Główny budynek starej stacji, zbudowany na planie litery „T”, nazywaliśmy „samolotem”, bo przy podmuchach wiatru jakby wpadał w turbulencje – wspomina Horzela. – W porze, którą można nazwać tamtejszą jesienią, zdarzyło nam się, że podczas posiłku podmuch wiatru wepchnął do środka jadalni okno wraz z framugą. Na szczęście nikomu się nic nie stało, ale nie był to jeszcze nawet najmocniejszy wiatr, bo kiedy miało wiać mocniej, to aby uniknąć takich sytuacji, zamykaliśmy zewnętrzne okiennice.
Główny budynek nowej stacji, na planie litery „Y”, bardziej niż stary będzie przypominać samolot — a to za sprawą aerodynamicznego kształtu i okien przypominających samolotowe. Zarówno konstrukcja, jak i materiały zostały dobrane tak, żeby uniknąć nieprzyjemnego dźwięku kamieni uderzających o zewnętrzne ściany — Współpracowaliśmy w tym zakresie z panią akustyk. Chodziło o to, żeby centralna część budynku mieszkalnego, w którym znajdzie się m.in. jadalnia, nie zachowywała się jak pudło instrumentu — mówi prof. Ewa Kuryłowicz.
— W środku wykorzystaliśmy drewno, ponieważ psychologiczny efekt obcowania z drewnem jest dla człowieka bardzo przyjemny, a jednocześnie to materiał bardzo uniwersalny i odporny na różne uwarunkowania klimatyczne. Ma też dobre parametry akustyczne. Natomiast ściany zewnętrzne zostały zbudowane z wielu warstw folii akustycznych i sklejki. To nie jest tak, że konstrukcję dało się po prostu wypełnić wełną mineralną, żeby było ciepło. Zastosowana przez nas konstrukcja ścian izoluje akustycznie wnętrze budynku od silnego wiatru bombardującego stację piaskiem i kamyczkami — dodaje Piotr Kuczyński.
Jak się buduje przy biegunie południowym? Trafić „w okno pogodowe”
Budowę nowej polskiej stacji polarnej według projektu koncepcyjnego Kuryłowicz & Associates (za projekt wykonawczy odpowiada konsorcjum firm DEMIURG i Home of Houses) w 2020 roku rozpoczęła firma Dekpol Budownictwo. Jeszcze przed rozpoczęciem budowy projekt otrzymał dwie ważne nagrody architektoniczne: PLGBC Green Building Award 2017 i World Architecture News Award 2019.
Instytut Biochemii i Biofizyki PAN (inwestor) informuje, że jak do tej pory „uzbrojono teren w instalację wodno-kanalizacyjną (w tym modernizacja ujęcia wody, przepompownie ścieków oraz oczyszczalnia ścieków), wymieniono hale magazynowe stanowiące zaplecze prowadzonych prac, zakupiono i dostarczono sprzęt ciężki do prowadzania modernizacji, wyprodukowano, dostarczono i posadowiono fundamenty budynku głównego, wyprodukowano, dostarczono i zamontowano metalową konstrukcję wsporczą budynku głównego, przeprowadzono część prac rozbiórkowych oraz wywieziono część starej infrastruktur”.
Części pozostałe do wykonania to: „górna część budynku głównego (konstrukcja drewniana, elewacja, instalacje wewnętrzne, wykończenie, wyposażenie) oraz modernizacja systemu zasilania”.
Kompleks „nowego Arctowskiego” ma liczyć ok, 1,5 tys. mkw. Złożą się na niego: budynek główny i cztery pomniejsze budynku magazynowo-techniczne (częściowo powstałe wskutek modernizacji starych budynków). Budynek główny będzie opierał się na kilkumetrowych nogach, wspartych o betonowe fundamenty i budowany jest na planie przypominającym trójkąt z wydłużeniami skierowanymi w stronę trzech głównych kierunków, z których wieje wiatr. Będzie mieć konstrukcję modułową, a każdy moduł przed wysłaniem go na biegun południowy wpierw ma być próbnie składany w Polsce. Jak można przeczytać na stronie Dekpol Budownictwo, w 2020 r. pierwszy rejs z materiałami budowlanymi z Gdyni na Wyspę Króla Jerzego trwał 40 dni. Jednak nie sama odległość od placu budowy stanowi największe wyzwanie, jeśli chodzi o realizację projektu.
— Przede wszystkim czas budowy jest bardzo ograniczony. Można pracować wyłącznie podczas antarktycznego lata i to w czasie okien pogodowych — mówi Michał Skowron, prezes zarządu Dekpol Budownictwo.
Prezes Dekpol Budownictwo przedstawia logistykę jako jedno z największych wyzwań towarzyszących inwestycji — obok wyzwań czysto inżynierskich pojawiających się z uwagi na skrajnie różne od typowych warunki budowy. — Mamy do czynienia z budową na krańcu świata. Stacja powstaje 14 tys. km od Polski. Tego typu przedsięwzięcie wymaga dużych kompetencji w zakresie logistyki od inwestora, a także od wykonawców, którzy są odpowiedzialni za perfekcyjne przygotowanie materiałów i sprzętów do transportu w ściśle określonych terminach i ilościach. Nie ma tu przestrzeni na pomyłki, bo na miejscu zespół może polegać wyłącznie na wcześniej zaplanowanych dostawach. Wszystko musiało być wyprodukowane i zakupione na czas — mówi Michał Skowron. — Dlatego elastyczność i umiejętność planowania są niezwykle ważne. Jeszcze przed wyjazdem zostały omówione dziesiątki scenariuszy, które mogą wydarzyć się na miejscu. Długo przygotowywaliśmy i szkoliliśmy zespół wytypowany do projektu. W tym sezonie również byliśmy w stałym kontakcie, organizując też telekonferencje z kierownikiem budowy w Antarktyce, który zdawał cykliczne raporty i konsultował z nami wprowadzone rozwiązania.
Liczba pracowników na Wyspie Króla Jerzego jest zmienna i uzależniona od etapu inwestycji. W Polsce, jak przekazuje prezes Skowron, do tej pory zaangażowane w projekt były dwa zakłady produkcyjne Betpref (siostrzanej spółki Dekpolu odpowiedzialnej za produkcję betonowych prefabrykatów i konstrukcji stalowych): wytwórnia konstrukcji stalowych w Pinczynie i wytwórnia konstrukcji żelbetowych w Toruniu. Betpref wyprodukował na potrzeby inwestycji 950 ton prefabrykatów żelbetowych oraz ponad 80 t konstrukcji stalowych, które zostały wysłane w rejon bieguna południowego. W Dekpolu Budownictwo w inwestycję zaangażowano działy: realizacji, ofertowania, łańcucha dostaw i logistyki.
Polska inwestycja w Antarktyce. Od Skowrona do Skowrona
Co ciekawe, prezes Skowron twierdzi, że pod względem czysto konstrukcyjnym zleconych etapów budowa nowej stacji polarnej nie jest bardziej skomplikowana niż niektóre inwestycje zrealizowane przez firmę w Polsce: fabryka Danfoss w Grodzisku Mazowieckim, salon samochodowy MB Motors Mercedes-Benz w Jankach, czy Sol Marina — projekt mieszkaniowy premium w rejonie Trójmiasta. Sugeruje przy tym, że o zaangażowaniu się Dekpolu Budownictwo w inwestycję zadecydowały nie tyle względy ekonomiczne, ile przede wszystkim jej prestiż.
— Zaangażowanie się Dekpol Budownictwo w budowę nowej Stacji Arctowskiego wynikało zarówno z naszych ambicji i prestiżowego charakteru przedsięwzięcia, jak i głębokiego przekonania, że to zadanie dla nas. Od początku wiedzieliśmy, że mamy do czynienia z projektem niepowtarzalnym, który zapisze się na kartach historii nie tylko naszej firmy, ale też polskiego budownictwa — mówi prezes Michał Skowron. Dodaje, że tego rodzaju inwestycja trafia się raz na 50 lat.
— Co ciekawe, analizując dokumenty budowy z lat 70. dotyczące pierwszej Stacji Arctowskiego, odkryliśmy, że ówczesnym kierownikiem budowy i jednocześnie naczelnym inżynierem był mgr inż. M. Skowron. Nie wiedziałem o tym wcześniej, więc ta zbieżność nazwisk była dla mnie sympatycznym zaskoczeniem. Mając przed sobą dziennik budowy podpisany nazwiskiem takim, jak moje pomyślałem, iż los otworzył przede mną szansę na dopisanie drugiej części tej pięknej historii.
Prezes Skowron zwraca uwagę, że zaangażowanie przedsiębiorstwa w inwestycję już zdaje się mieć pozytywny wpływ na jego markę — i w Polsce, i na świecie.
— Nasi klienci z dużym zainteresowaniem słuchają o tym projekcie. Od lat współpracujemy zarówno z dużymi graczami z Polski, jak i z międzynarodowymi korporacjami. Dla kontrahentów zagranicznych jest to ciekawa informacja pokazująca nasze możliwości i cechy wolicjonalne. Potencjalni krajowi partnerzy zazwyczaj chcą dowiedzieć się jeszcze więcej, ze względu na poczucie wspólnoty i dumy z tak ambitnej polskiej realizacji. W każdym wypadku jest to jednak bardzo sympatyczna rozmowa — mówi Michał Skowron.
Dalsza część tekstu pod materiałem wideo.
Nowa polska stacja polarna, a COVID-19 i wojna w Ukrainie. PAN czeka na MEiN
Jeśli chodzi o planowany termin zakończenia inwestycji, w niedawnych komunikatach prasowych pojawia się koniec 2024 r. Docelowo przebudowana stacja badawcza im. H. Arctowskiego ma mieścić do 13 osób zimą i do 37 latem. A jednak, pomimo determinacji stron zaangażowanych w jej budowę, na drodze do realizacji celu pojawiają się trudności.
Pierwsza wiązała się z pandemią COVID-19. Jak informuje PAN, pandemia jeszcze bardziej skomplikowała logistykę, co przełożyło się na koszty. „Należy pamiętać, że transport do i ze stacji odbywa się przez dwie półkule Ziemi, gdzie pory roku występują naprzemiennie. Z porami roku związane były wzrosty zachorowalności, a tym samym restrykcje narzucane przez poszczególne państwa. W związku z tym przez cały okres pandemii musieliśmy funkcjonować z uwzględnieniem restrykcji maksymalnych” — czytamy w wiadomości z Instytut Biochemii i Biofizyki PAN.
Druga, podobno już rozwiązana trudność wiązała się z napaścią Rosji na Ukrainę. W ramach solidarności z Ukrainą PAN zrezygnował wówczas z usług rosyjskiego statku, który przewoził materiały na polską stację. Pisała o tym „Gazeta Wyborcza”. Na miejsce statku rosyjskiego wkrótce udało się znaleźć ukraiński, ale sprawa znów skomplikowała logistykę, powodując opóźnienia. Koszty zwiększyły też: inflacja oraz wzrosty cen materiałów budowlanych, robocizny, dolara i paliwa statkowego.
Trzecia, prawdopodobnie najpoważniejsza trudność, dotyczy niedostatecznego finansowania. W 2018 roku Ministerstwo Edukacji i Nauki przekazało IBB PAN na inwestycję 88 mln zł. Według stanu na początek 2023 roku jej koszt ma zaś wynosić już 130 mln 442 tys. zł. IBB PAN zwrócił się już do MEiN z prośbą o rewaloryzację przyznanej uprzednio kwoty. Dopiero po przyznaniu dodatkowych pieniędzy przez ministerstwo PAN będzie mógł ogłosić dodatkowy przetarg na budowę modułów stacji. Kiedy to się stanie? Nie wiadomo, a na zadane w tej sprawie pytanie MEiN odpowiada bez konkretów:
„Potwierdzamy, że otrzymaliśmy pismo z Instytutu Biochemii i Biofizyki PAN w sprawie zwiększenia dotacji celowej na realizację inwestycji związanej z Polską Stacją Antarktyczną im. H. Arctowskiego. Sprawa jest procedowana, zgodnie z przyjętymi zasadami, aż do podjęcia decyzji przez Ministra w sprawie. O rozstrzygnięciu zostanie powiadomiony Instytut” - pisze Adrianna Całus-Polak, rzeczniczka prasowa MEiN.
IBB PAN informuje, że jak na razie nie wydano jeszcze kwoty 88 mln zł, która pozostaje w jego dyspozycji jako inwestora. Nie ma też ryzyka wstrzymania wypłat wykonawcy.
Prowadząc badania na biegunie południowym — i utrzymując czynną stację w Antarktyce — Polska znajduje się wśród 29 państw uczestniczących w procesie podejmowania decyzji w ramach tzw. Układu Antarktycznego. Można więc pokusić się o stwierdzenie, że „nowy Arctowski” leży w geopolitycznym interesie Polski.
We wspomnianym na początku tekstu filmie „Gdzie jesteś Bernadette?” projektowaną przez główną bohaterkę stację polarną można zobaczyć tylko w formie wizualizacji w napisach końcowych. Czy możliwe, że również polską stację im. Arctowskiego w jej finalnej formie będzie można zobaczyć tylko na wizualizacji?
Zapytany o ryzyko przerwania inwestycji IBB PAN przyznaje, że rzeczywiście ono istnieje: „w szczególności, gdy zabraknie środków na jej realizację”.