– Mamy do czynienia z wyhamowaniem pierwszej fali zachwytu nad tzw. funduszami zorientowanymi na ESG. Chociaż niewykluczone, że długoterminowo ten trend powróci, indywidualnym inwestorom radziłbym jednak koncentrować się na szerokim rynku globalnych akcji – mówi Marcin Iwuć, finfluencer, autor bloga Finanse Bardzo Osobiste.

Jeśli spojrzeć na globalne dane, pozornie sielanka trwa. Jak podaje agencja Morningstar, napływy netto (czyli różnica wpłat i wypłat) do funduszy ESG na całym świecie w 2022 r. wyniosły blisko 160 mld dol. Choć to o 76 proc. mniej niż w 2021 r. i choć to najsłabszy wynik od 2018 r., to jednak wciąż na plusie – w przeciwieństwie do szerokiego globalnego rynku funduszy, który odnotował odpływ kapitału netto, pierwszy raz odkąd Morningstar zbiera dane, czyli od 30 lat. Ubiegły rok był wyjątkowo trudny dla rynków finansowych: kryzys geopolityczny, dynamiczny wzrost inflacji, a w ślad za tym historyczne podwyżki stóp procentowych, obawy o recesję, gwałtowne spadki wycen. Mimo to światowe fundusze ESG w IV kwartale 2022 r. pozyskały netto 37 mld dol. świeżych aktywów, o połowę więcej niż w III kwartale.

Szeroka rzeka pieniędzy płynęła jednak jeszcze głównie w Europie, gdzie w skali całego 2022 r. 65 proc. wpłat netto trafiło do funduszy ESG. Tymczasem na rynku amerykańskim właśnie zawróciła: w IV kwartale gwałtownie odpłynęło netto ponad 6 mld dol. Wygląda, jakby tamtejszy rynek szybciej powracał do normalności niż europejski – w USA nie było aż takiej obsesji ESG jak w Europie.

– Od kilku lat zaostrzają się trendy społeczne nastawione na zrównoważony rozwój, a młodsze pokolenia są jeszcze bardziej „pro ESG” niż starsze – zwraca uwagę Michał Szymański, prezes VIG/C-Quadrat TFI, który ma w swojej ofercie taki produkt. – Chodzi zarówno o dbałość o klimat i planetę, ale też duża część inwestorów nie chciałaby, aby ich pieniądze służyły finansowaniu totalitarnego państwa czy firmy opierającej niskie koszty na pracy niewolniczej lub nieletnich – tłumaczy.

Badanie stowarzyszenia inwestorów indywidualnych z 2022 r. pokazuje, że 12 proc. polskich inwestorów bezwarunkowo uwzględnia czynniki ESG przy doborze spółek, a 35 proc. uwzględnia, „ale tylko przy podobnej oczekiwanej stopie zwrotu i poziomie ryzyka”. Gdy pod koniec ubiegłego roku bank UBS zapytał inwestorów na całym świecie, na ile istotne w ich agendzie są tzw. zrównoważone inwestycje, 66 proc. uznało, że to bardzo ważny kierunek. Podobnie wśród motywacji na pierwszym planie nie były przesłanki emocjonalne typu „inwestowanie w firmy, które wspierają ważne dla mnie cele”, ale maksymalizacja stopy zwrotu. Przy tym ponad połowa pytanych była pewna, że fundusze ESG zapewnią lepsze wyniki niż klasyczne fundusze. Rzeczywistość często wygląda jednak inaczej.

Dostępne dane Morningstar pokazują, że „zrównoważone” fundusze ETF (Exchange Traded Funds – czyli fundusze naśladujące indeksy) o dużej kapitalizacji w Europie osiągnęły gorsze wyniki niż ich klasyczne odpowiedniki. Zarówno w okresie 12 miesięcy do końca 2022 r., ale także w 3-letnim i 5-letnim ujęciu.

Założenia co do przewagi stopy zwrotu z inwestycji w firmy z wysokimi ocenami ESG nad szerokim rynkiem były słuszne: „zrównoważone” spółki mają preferencyjne warunki pozyskiwania finansowania na rozwój, z reguły lepiej zarządzają ryzykiem i są mniej podatne na niespodziewane straty z tytułu procesów sądowych, odszkodowań i kar środowiskowych.

– W praktyce zrodziła się moda, która przeszacowała ich wartości fundamentalne oraz sprawiła, że pod trend ESG podłączyły się inne firmy – mówi Marcin Iwuć. – Ponadto okazało się, że rzeczywistość nie jest zero-jedynkowa. Gdy nie było wojny na Ukrainie, spółki zbrojeniowe kojarzyły się z agresją. Dzisiaj pełnią funkcję obronną. Podobnie w obliczu kryzysu energetycznego potrzebujemy paliw kopalnych. I to spółki surowcowe teraz zarabiają – dodaje.

Fundusze ESG zjadają własny ogon. Ich wyniki mogą wręcz coraz mocniej odstawać od szerokiego rynku. Polityka zrównoważona powoduje na świecie zanik inwestycji w obszarach uznawanych za anty-ESG, czyli np. na rynku surowców. Niedoinwestowanie prowadzi do niedoborów, a te do wzrostu cen towarów.

– Jeśli mamy ponadprzeciętnie zarabiać dla klientów, to właśnie tam powinniśmy być teraz i w najbliższej przyszłości – wskazuje Tomasz Tarczyński, prezes Opoka TFI, które nie ma w ofercie funduszu ESG „i nie będzie mieć”. – Tzw. fundusze zrównoważone to jest kolejny motyw tematyczny, na podstawie którego powstaje idea sprzedażowa i marketing. My wychodzimy z założenia, że firmy na giełdzie są po to, żeby przynosić zyski akcjonariuszom, a my mamy przynosić zyski klientom. I to klienci mają decydować, jak je wydawać zgodnie ze swoim ESG. A nie takim, jakie jest narzucane przez regulacje powstające we współdziałaniu wielkich korporacji i urzędników – tłumaczy.

W oferowanych przez polskie instytucje ponad 40 funduszach ESG zgromadzonych jest ok. 4,5 mld zł, czyli ok. 1,5 proc. aktywów całej branży – wynika z danych Analizy.pl. Największy, z ponad 1,3 mld zł kapitału, to NN Indeks Odpowiedzialnego Inwestowania. Co ma w środku? Fundusz ma odzwierciedlać stopy zwrotu indeksu WIG-ESG – czyli lokuje w spółki z WIG20 i mWIG40, przeważając lub niedoważając je „w zależności od ratingu ESG i spełniania dobrych praktyk ładu korporacyjnego”.

Portfele funduszy stały się ostatnio gorącym tematem. Po pierwsze, okazuje się, że często nie są „niczym nadzwyczajnym”, a jedynie niemal kopią szerokich indeksów. Jak przeanalizował „Financial Times”, na przykład 17 z 20 największych inwestycji iShares ESG to te same, które mają największą wagę w S&P 500. Podobnie, 20,8 proc. aktywów Vanguard ESG US jest skoncentrowanych na czterech spółkach: Apple, Microsoft, Amazon, Alphabet – ich udział w S&P 500 wynosi 20,6 proc.

Niby nie ma w tym nic złego, bo big techy jako jedne z pierwszych ogłosiły plany zeroemisyjności do 2050 r. Można jedynie zastanawiać się, na ile „zrównoważona” jest choćby inwestycja w Coca-Colę, która z jednej strony zmniejsza zużycie wody w produkcji, ale z drugiej zaśmieca świat plastikowymi butelkami.

Gorzej, że portfele funduszy – uważanych za „superbohaterów” – pełne są spółek, które w powszechnym rozumieniu nie powinny się tam znaleźć: gigantów z branży wydobywczej, hazardu, ropy, gazu, tytoniowej. To także pokłosie ratingów. British American Tobacco jest trzecią najwyżej ocenią pod kątem ESG spółką w indeksie FTSE100!

„Greenwashing” – tak opisuje się zjawisko sprytnego podszywania pod ideę ESG (od „whitewashing”, czyli wybielanie). Punkty można zbierać choćby za to, że się nie używa drukarek czy plastikowych kubków. Choć Tariq Fancy, były globalny dyrektor ds. inwestycji zrównoważonych w BlackRock, uważa wręcz, że „branża zielonych inwestycji opiera się na oszustwie”. Fundusze ESG de facto mogą inwestować w cokolwiek.

– Fundusze mogą na przykład wybierać jedynie spółki spełniające określone wymogi w zakresie odpowiedzialnego inwestowania lub uznać, że mają one stanowić określony udział portfela. Strategia może polegać też na całkowitym lub częściowym wykluczaniu sektorów, aktywności czy emitentów, np. producentów broni czy tytoniu – mówi Radosław Sosna, dyrektor Departamentu Sprzedaży i Budowania Doświadczeń Klienta w NN Investment Partners TFI.

Wskazówką mogą być regulacje, ostatnio zaostrzone: jeżeli fundusz spełnia tzw. Artykuł 9 rozporządzenia o inwestycjach zrównoważonych, to jest „bardzo ESG”. Jeżeli jednak spełnia tylko niższy poziom wymagań, czyli tzw. Artykuł 8, to jego obowiązkiem jest praktycznie jedynie dokładne opisywanie swojej polityki i elementów ESG – które jednak mogą być minimalne.

Wizerunek „zielonych” funduszy ucierpiał także na szerzącym się amerykańskim politycznym sprzeciwie wobec „kultury przebudzonych” i pomijaniu w inwestycjach na przykład sektora energetycznego, co miałoby między innymi godzić w wolny rynek. Kilka stanów zapowiedziało wycofanie środków z funduszy ESG, m.in. od Citigroup, JP Morgan i BlackRock.

Najnowszy raport Broadridge Financial Solutions przewiduje, że aktywa wszystkich funduszy ESG (w tym funduszy prywatnych) wzrosną z obecnych ok. 8 do 30 bln dol. do 2030 r. PWC prognozuje, że już do 2026 r. aktywa się prawie podwoją. Wygląda więc na to, że pozytywny trend inwestycji ESG jedynie hamuje, ale się nie kończy. Przynajmniej dopóki stopy zwrotu są „jedynie” trochę słabsze od przeciętnych inwestycji w akcje, a regulatorzy i marketingowcy każą wierzyć w ESG jako jedyną słuszną ideę dla ocalenia świata. Niemalże jakby „G” miało oznaczać „godhead”, od angielskiego „bóstwo”.

Zobacz też: Czy 2023 r. będzie rokiem złota?