Większość feministek koncentruje się w swoich pracach na opresyjnym i szkodliwym wpływie patriarchatu na kobiety. Tak też było z Liz Plank. Później jednak zrozumiała, że mężczyźni są tylko pozornie beneficjentami patriarchatu. Okazuje się, że patriarchat negatywnie wpływa także na mężczyzn. To właśnie patriarchat sprawia, że mężczyźni w większości krajów żyją znacząco krócej niż kobiety.

Ograniczenia i oczekiwania, z którymi spotykają się chłopcy w domowym i instytucjonalnym systemie wychowania, wypływają z tej samej ideologii, co ograniczenia i oczekiwania wobec dziewczynek. Feminizm sprawił, że o tych drugich się dyskutuje i podejmuje się z nimi walkę. Natomiast męskich wzorców praktycznie nie kwestionujemy – milczymy na ich temat, a tymczasem spora ich część jest toksyczna.

Dlatego, jak uważa autorka, „potrzeba nam fundamentalnej zmiany w sposobie dyskusji płci w ogóle, tak by nie zakładać, że płeć czyni kogoś ofiarą lub sprawcą. W narracji »wojny płci« są zwycięzcy i przegrani, tymczasem jeśli potraktujemy kwestię płci z większą uważnością, wszyscy będziemy wygranymi. Kobiety robią to już od pewnego czasu i mężczyźni też mogą zacząć”.

To jak funkcjonujemy wśród ludzi, bardzo silnie wyznacza gender, czyli płeć kulturowo-społeczna. Warto pamiętać, że gender to nie to samo, co płeć fizyczna. Tę drugą wyznacza budowa naszego ciała, ta pierwsza to społeczny konstrukt: zbiór cech, zachowań, ról, które dana kultura uważa za właściwe dla mężczyzn albo dla kobiet.

Socjalizacja zaczyna się bardzo wcześnie i tylko z pozoru niewinnie: już kilkulatki w zależności od płci otrzymują stosowny zestaw zabawek. Co ciekawe, od czasów zakończenia II wojny światowej do około 1975 r. prawie 70 proc. zabawek było neutralnych płciowo. Dopiero w połowie lat 80. w branży zabawkarskiej pojawił się wyraźnie podział na dwa światy – dla chłopców i dla dziewczynek.

O ile negatywny wpływ lalek Barbie i księżniczek na rozwój dziewczynek został zauważony i poddany dyskusji, to ciągle mało zastanawiamy się nad tym, jaki wpływ na rozwój chłopców mają plastikowe pistolety, czy pełne przemocy gry wideo typu Mortal Kombat czy Manhunt.

Sztywny podział w świecie zabawek sprawia też, że chłopcy i dziewczynki wcześnie przestają się razem bawić. Co więcej, o ile dziewczynka, która bawi się samochodami czy pistoletami, jest na ogół traktowana z sympatią, to chłopiec, który bawi się „zabawkami dla dziewczyn”, jest często zawstydzany przez rówieśników i wywołuje konsternację u swoich pozornie otwartych i niehomofobicznych rodziców.

Współcześni rodzice zdają się lepiej radzić sobie z wychowaniem dziewczynek niż chłopców. Coraz częściej potrafią wspierać ich rozwój, zachęcać do realizacji marzeń. Uczą potrzebnych w życiu umiejętności, takich jak wyrażanie emocji. Natomiast w przypadku chłopców, często nieświadomie i w dobrej wierze ciągle wpajają im wzorce zachowań, które we współczesnym świecie są kulą u nogi.

Wedle tych wzorców „prawdziwy mężczyzna” nie okazuje uczuć, bo jest to oznaka słabości. Dlatego gdy chłopcy wyrażają naturalny smutek lub zranienie, jest to na ogół kwitowane formułą: „chłopaki nie płaczą”. Warto zauważyć, że pozbawiając chłopców możliwości rozwijania inteligencji emocjonalnej, pozbawiamy ich czegoś, co we współczesnym świecie jest niezwykle cenione. Coraz więcej psychologów jest zdania, że inteligencja emocjonalna jest niezbędna nie tylko w nawiązywaniu przyjacielskich relacji i tworzeniu udanych związków, ale też bardzo pomaga w osiągnięciu sukcesu w życiu zawodowym.

Nieradzenie sobie z emocjami i nieumiejętność ich rozpoznawania ma też bardziej złowrogą stronę: prowadzi do przemocy. Statystyki nie pozostawiają wątpliwości, sprawcami przemocy zarówno wobec kobiet, jak i mężczyzn są przede wszystkim mężczyźni. Powinno nam to dać do myślenia, najczęściej jednak pojawia się kolejny frazes: „chłopaki tak mają”.

Okazuje się, że współcześnie, przynajmniej w zachodnim świecie, to męskość ma sztywniejsze granice, to ona wymaga nieustannej autocenzury. Kobietom uchodzi bezkarnie naginanie – oczywiście też tylko w pewnym stopniu – granic płci. Mogą np. włożyć męski garnitur na imprezę czy nawet na własny ślub. Jednak gdy mężczyzna zacznie przejawiać „kobiece” zachowania, może spotkać się z homofobicznymi komentarzami.

Plank zwraca uwagę na to, że w odniesieniu do kobiet nie ma odpowiedników określeń „maminsynek” czy „pozbawić jaj”. Mężczyźni natomiast muszą stale stawać się mężczyznami, nieustannie udowadniać swoją męskość. Dlatego właśnie są tak uwikłani w swoją męskość, a raczej w jej stereotyp. Gwałtownie reagują na wszystko, co wydaje im się próbą jej odebrania oraz często odczuwają nieuzasadniony wstyd.

Skutkiem tego, jak mówi Plank, jest nie tylko przemoc, ale też znacznie wyższa liczba samobójstw wśród mężczyzn. To mężczyźni opuszczają również bliskich, gdy stracą pracę i nie mogą odgrywać tradycyjnej roli żywiciela rodziny. Mniej dbają o zdrowie i rzadziej zapinają pasy w samochodzie. Wszystko to odbija się ujemnie na średniej długości ich życia.

Antidotum na te problemy może być feminizm, tak często obwiniany przez konserwatystów o wszystkie nieszczęścia współczesnych mężczyzn. Plank powołuje się na badania norweskiego socjologa Øysteina Gullvåga Holtera, według których istnieje bezpośrednia zależność między stopniem równouprawnienia, jaki panuje w danym kraju, a dobrostanem żyjących w nim mężczyzn.

W takich „feministycznych” krajach jak Islandia zarówno kobiety, jak i mężczyźni rzadziej popadają w depresję, rzadziej się rozwodzą i rzadziej umierają gwałtowną śmiercią. Przekonanie, że „jeśli kobiety zyskają, to mężczyźni stracą” nie ma potwierdzenia w rzeczywistości. Zrozumiemy to także wtedy, gdy spojrzymy na siatkę zależności, w której funkcjonujemy, w której interesy kobiet i mężczyzn się przenikają.

Odpowiednikiem feminizmu dla mężczyzn może być to, co Plank nazywa świadomą męskością, czyli autorefleksyjna postawa, dzięki której rozumiemy swoje motywy i powstrzymujemy się od automatycznego działania wedle wyuczonych wzorców. To właśnie ona może rozsadzić szkodliwy dla wszystkich system, jakim jest patriarchat.

Liz Plank pisze lekko i dowcipnie, opiera się na solidnym naukowym researchu, przytacza badania i statystyki, ale cały czas odwołuje się do własnych doświadczeń, i – przede wszystkim – do doświadczeń mężczyzn, z którymi przeprowadziła rozmowy. To sprawia, że łatwiej nam podjąć próbę rewolucyjnej zmiany perspektywy, którą proponuje.

Liz Plank, „Samiec alfa musi odejść. Dlaczego patriarchat szkodzi wszystkim”, przeł. Martyna Tomczak, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2022