W jednej z amerykańskich korporacji – bo w Ameryce optymizm jest szczególnie ważny –przy udziale naukowców i ekspertów od psychicznego dobrostanu wprowadzono coś w rodzaju energetyzującego „kuksańca”, by sprawdzić, czy za pomocą konkretnych działań da się podnieść poziom optymizmu w organizacji. Skierowano uwagę pilotażowej grupy pracowników na pozytywne źródła informacji. A dokładnie na stronę Good News Network – największe internetowe medium publikujące na przekór wszystkim trendom tylko dobre informacje, i Some Good News, kanał prowadzony od 2020 roku na YouTube przez Johna Krasińskiego, aktora, który chciał zmartwionych pandemią ludzi pokrzepić inspirującymi historiami. Nie miało to być przypadkowe błądzenie po stronach. Firma wybierała i udostępniała pracownikom wiadomości tematycznie jakoś z nią związane. Do codziennego oglądania w trakcie pracy zachęcał uczestników eksperymentu sam CEO. Równolegle ruszył też wewnętrzny serwis dobrych informacji, gdzie można było lajkować i udostępniać najciekawsze treści.

Gdy po jakimś czasie porównano stan psychiczny pracowników sprzed i po działaniu „kuksańca”, okazało się, że metoda działa. Przeprowadzone wywiady i ankiety pokazały, że pracownicy, którzy otrzymywali w ramach eksperymentu dobre wiadomości, byli o 18 proc. bardziej optymistyczni niż grupa kontrolna. Okazuje się, że dobrze przemyślane, nawet niskobudżetowe interwencje są w stanie obudzić w ludziach pozytywne nastawienie. Można się jednak zastanawiać, czy takie „powierzchniowe” rozwiązania działają długo.

Czytaj też: Psycholog: Sport kształtuje samokontrolę, która przelewa się na inne sfery życia

Budzeniem optymizmu w ludziach trzeba zajmować się umiejętnie, bo to pojęcie nieoczywiste. Najprościej ujmując, optymizm to skłonność do dostrzegania przede wszystkim dodatnich stron życia, wydarzeń oraz ludzi teraz i w przyszłości. Optymizm jest jednym z głównych zagadnień psychologii pozytywnej. Można znaleźć wyniki badań łączące go z każdym aspektem sukcesu prywatnego i zawodowego. Jeśli ktoś jest optymistą, to można przewidzieć, że cieszy się lepszym zdrowiem fizycznym i psychicznym, działa skuteczniej niż inni, ma większą pewność siebie. Łatwiej zdobywa pracę i częściej awansuje. Jest popularny i lubiany, często działa też wydajniej niż inni.

Przede wszystkim jednak optymistę cechuje wytrwałość i odporność na trudności. I nie chodzi o to, że nie stresuje się i nie przejmuje – żywi wobec przeciwności takie same uczucia jak pesymiści. Jednak w przeciwieństwie do nich nie wycofuje się i nie załamuje, gdy jest krucho. Skupia się na rozwiązaniu problemu, szukaniu pozytywów i szans w tym, co trudne. Według Barbary Fredrickson, czołowej przedstawicielki psychologii pozytywnej, ekspertki od emocji i autorki książki „Pozytywność. Naukowe podejście do emocji, które pomaga zmienić jakość życia”, może się tak dziać dlatego, że osoby odporne reagują na przeciwności szerszą gamą emocji. Samopoczucie w obliczu porażki lub sukcesu zależy od interpretacji tego, co się stało. I optymiści odczuwają to wielowymiarowo.

Z optymizmem jest taki problem, że ludzie często go upraszczają. Traktują go głównie jako myśli, słowa, obrazy i oczekują korzystnych rezultatów. Ulegają złudzeniu, że samo pozytywne nastawienie wystarczy, by odnieść sukces. Są nawet skłonni wierzyć, że w jakiś tajemniczy sposób optymistycznymi myślami wpływamy na rzeczywistość. Afirmacja jednak nie wystarczy. Gabriele Oettingen, profesor psychologii i badaczka Uniwersytetu Nowojorskiego, autorka książki „Rethinking Positive Thinking”, od 20 lat analizuje realia i skutki pozytywnego myślenia. Nie zaprzecza, że optymizm jest kluczowy przy stawianiu sobie celów. Jednak jeśli optymizm kończy się na marzeniach o pożądanym wyniku (np. wyobrażanie sobie szczupłej sylwetki, upragnionej pracy, powrotu do sprawności po rehabilitacji), to nie wystarczy. A wręcz może zaszkodzić.

Zobacz też: Spotkania wewnętrzne w firmach to zmora pracowników. Jak sprawić, żeby miały sens?

Optymistyczne wizje, jeśli nie są skonfrontowane z potencjalnymi przeszkodami, które zawsze pojawiają się na drodze do celu (np. złamię się i rzucę na słodycze podczas odchudzania, zje mnie trema na ważnej rozmowie o pracy, nie będzie mi się chciało ćwiczyć podczas rehabilitacji), to za mało, by coś osiągnąć. Jeśli tylko marzymy, nasz umysł się relaksuje. Wydaje mu się, że cel jest już osiągnięty. Aby temu zapobiec, Oettingen proponuje stosować tzw. mentalne kontrastowanie. Chodzi o połączenie marzeń ze zrozumieniem przeszkód, które stoją im na drodze. Seria badań, które wykonała m.in. na odchudzających się, pacjentach, studentach, pokazała, że pozostanie przy samych marzeniach tylko nas osłabia, ale zestawienie ich z trudnościami przyspiesza i w dużo większym stopniu gwarantuje osiągnięcie celu. Proponuje przyjęcie strategii mentalnej, nazywanej WOOP (Wish, Outcome, Obstacle, Plan). To metoda uświadamiania sobie pragnień, ustalania celów, szukania ewentualnych barier i zmiany nawyków, by je pokonać.

Dobrze oddaje to w swoim wystąpieniu na TED Tali Sharot, psycholożka, ekspertka w zakresie neuronauki poznawczej na University College London oraz autorka książki „Nasz stronniczy optymizm”.

– Jeśli jesteś pingwinem pesymistą, który nie wierzy, że umie latać, na pewno ci się nie uda. Postęp wymaga umiejętności wyobrażenia sobie innej rzeczywistości i wiary, że taka rzeczywistość jest możliwa. Jeśli jesteś tak optymistycznym pingwinem, że skaczesz, mając nadzieję, że się uda, możesz się mocno zdziwić, uderzając w ziemię. Jeśli jesteś pingwinem optymistą, który wierzy, że umie latać, ale zakładasz spadochron na wszelki wypadek, to polecisz jak orzeł. Mimo że jesteś tylko pingwinem.

Optymizm, który prowadzi nas do osiągania celów i sukcesów, nie jest więc przyjmowaniem perspektywy Pollyanny, która szukała jedynie dobrych stron, we wszystkim, co się przytrafia. Można wtedy wpaść w pułapkę toksycznej pozytywności. Jej oznaką jest np. ukrywanie prawdziwych uczuć, tłumienie emocji (np. gniewu), mówienie, że mogło być gorzej, zawstydzanie innych, że nie są pozytywni. Autorka i badaczka Brené Brown w swoich książkach wspomina o tzw. tyranii optymizmu, która powstrzymuje ludzi przed okazywaniem odważnie swoich emocji, bo nie są pozytywne.

To problem bardziej amerykański niż europejski, gdzie sceptycyzm jest utożsamiany z inteligencją i wyrafinowaniem. Ale trzeba go rozumieć, by nie popełnić błędu przy projektowaniu energetycznego, optymistycznego środowiska pracy.

Optymizm w organizacji powinien się zasadzać na autentycznie pozytywnej kulturze. Zdaniem ekspertów z tego obszaru (badania E. Seppälä, K. Cameron), charakteryzują ją takie zachowania, jak troska o współpracowników, zainteresowanie nimi, udzielanie sobie wsparcia, brak obwiniania, inspirowanie się, wdzięczność i podkreślanie znaczenia pracy. By spełnić te warunki, niezbędne jest pozytywne postrzeganie osób, zdarzeń i przyszłości razem z ich słabymi stronami. Taka kultura jest skuteczna w dłuższym czasie, bo łagodzi stres, buduje zaufanie i lojalność, daje oddech, nie wywiera presji. Receptą na porażkę jest pozostanie przy wspólnym pielęgnowaniu marzeń albo udawaniu, że rzeczywistość jest fantastyczna, gdy taka nie jest. Nierealistyczny optymizm może prowadzić firmy do poważnych konsekwencji, np. ryzykownego zachowania, błędnego planowania, uśpienia czujności.

Pozytywne nastawienie, zwłaszcza w trudnych czasach, powinni w firmach budować liderzy. Oczywiście umiejętnie i autentycznie. Nic na siłę. Jeśli nie są w tym dobrzy i spróbują entuzjazmem pokryć niekompetencję, jedynie się ośmieszą. Mogą też zachęcić ludzi do oderwania się od rzeczywistości albo rozbudzić nieuzasadnione nadzieje. To duża odpowiedzialność, więc trzeba się dobrze przygotować. Można zacząć od małych spraw, jak pozytywne komunikaty. Zazwyczaj PR, HR i zarządzający czas poświęcają w większości na przygotowanie się do przekazania pracownikom złych wieści. Zakładają, że dobre wiadomości same się roznoszą. A nie mówiąc, co się udało, tracimy ważny dla ludzi i bardzo prosty motywator.

Ojciec psychologii pozytywnej, Martin Seligman, ma dla liderów kilka rekomendacji. Zaleca więc pozyskiwać do firmy i zatrzymywać w niej ludzi o pozytywnym nastawieniu – choć to trudne do obrony ze względu na dyskryminację, ale sprytne, bo optymizm jest zaraźliwy. Jego zdaniem trzeba się skupić na kulturze, która ma kolosalne znaczenie. Ta pozytywna, opisana wcześniej, może nie przyniesie szybko wyników, jakie daje ostre dokręcanie śruby, ale tylko w krótkiej perspektywie. Gdy ludzie zaczną się wypalać i szukać nowych przystani, w przyjaznej kulturze zostaną lojalni, oddani, wypoczęci i szczęśliwi ludzie.

Kulturę kształtują wartości, które swoim przykładem zaszczepiają liderzy. Dlatego dawanie przykładu jest ważne – np. aby wesprzeć pracowników, warto zapytać o problemy, a potem koniecznie coś z nimi zrobić. Zainteresowanie innymi buduje więź i zaufanie. Ludzie czują się bezpiecznie. Dzielą się informacjami, jest przestrzeń na eksperymenty i innowacje.

Liderzy powinni też pomyśleć o warsztatach czy szkoleniach uczących pracowników, jak dbać o dobre samopoczucie, np. poprzez szukanie pozytywów, nowych zastosowań dla swoich mocnych stron, stosowanie technik relaksacyjnych, by chronić się przed wypaleniem.

Lider powinien wiedzieć, kiedy mobilizować pracowników do przetrwania. Optymizm jest wtedy dobrą metodą. Ukierunkowany jest lepszy niż ślepy. Lepiej wiedzieć, gdzie zadziała, i tam go stosować, a nie ciągle się uśmiechać i zakładać, że wszechświat będzie dla nas zawsze łaskawy.