zamknij„Jak można pozwolić takim ludziom na to, by mieli jakikolwiek udział w naszej narodowej kulturze, pozostaje dla mnie zagadką”, pisał o bitnikach w 1958 r. dziennikarz „San Francisco Chronicle” Herb Caen. Z pewnością ciśnienie podniósłby mu fakt, że dziś ten wpływ jest niezaprzeczalny. Nie tylko dlatego, że o twórczości bitników wykłada się na wszystkich amerykańskich uniwersytetach. Ale też dlatego, że twórczość i życie Allena Ginsberga są nierozerwalnie związane z historią kontrkultury i kultury generalnie. To on ukuł termin „flower power” i był jednym z przywódców dzieci kwiatów. I tylko on potrafił zawstydzić Beatlesów.
Allen Ginsberg zasłynął z kontrowersyjnych zachowań i poglądów. Zaczął je wyrażać bardzo wcześnie, a tą, która wywarła wielki wpływ na ich ukształtowanie, była jego matka. Podczas gdy ojciec Allena był ortodoksyjnym Żydem, matka, choć również wywodziła się z żydowskiej rodziny, została radykalną komunistką. Zabierała obydwu synów na posiedzenia lewicowych partii, a Allen był z nią bardzo związany. Niestety, kobieta cierpiała na zaburzenia psychiczne, a jej stan pogarszały prześladowania komunistów w USA. W chwilach, kiedy miała jasny umysł, Naomi zdążyła jednak zaszczepić synowi troskę o równość społeczną. Nic więc dziwnego, że Allen już jako 15-latek zaczął pisać listy do „New York Timesa”. Ich tematyka dotyczyła nierówności klasowych czy II wojny światowej.
Początki Beat Generation
Allen jako młody chłopak odkrył, że pociągają go mężczyźni. Zaczytywał się w poezji francuskiej, chciał studiować literaturę. Ale ojciec nalegał, by syn zdobył solidny zawód. Dlatego wybór padł na studia prawnicze.
Historia Ginsberga pokazuje jednak, że od przeznaczenia nie sposób uciec. Na Uniwersytecie Columbia Allen już pierwszego dnia poznał Luciena Carra. Przyjaźń z „najbardziej anielskim dzieciakiem, jakiego spotkał”, jak pisał o nim Ginsberg, wywarła wielki wpływ na jego życie. To Carr przedstawił Allena Jackowi Kerouakowi i Williamowi S. Burroughsowi. Wkrótce mężczyźni stali się niemal nierozłączni. Połączyła ich miłość do literatury, ale też określony styl życia.
W przyszłości grupa przyjaciół zasłynęła jako The Beat Generation – bitnicy. Tymczasem pod wpływem nowych znajomych Ginsberg rzucił prawo i przeniósł się na wydział krytyki literackiej. Jeśli pan Ginsberg senior martwił się towarzystwem, w jakie wpadł jego syn, miał poniekąd rację – wiosną 1945 r. Allen w wyniku skandalu został relegowany z Uniwersytetu Columbia. Dziekanowi nie spodobały się nieprzyzwoite jego zdaniem teksty, które Ginsberg wypisywał na oknach swojego pokoju w akademiku, a także homoseksualny seks, który uprawiał.
Allen i jego koledzy – tymczasem wolni od studiów – podróżowali, sypiali ze sobą nawzajem i innymi, pili i ćpali. Swoje doświadczenia każdy z nich opisał na swój sposób.
Widziałem najlepsze umysły mego pokolenia/ zniszczone szaleństwem, głodne histeryczne nagie,/ włóczące się o świcie po murzyńskich dzielnicach w poszukiwaniu wściekłej/ dawki haszu, anielogłowych hipsterów (...),/ którzy w nędznych łachmanach z zapadniętymi oczyma w transie czuwali/ paląc w nadnaturalnych ciemnościach tanich mieszkań, płynąc poprzez/ dachy miast, kontemplując jazz…
– pisał 29-letni Allen Ginsberg w swoim najsłynniejszym poemacie zatytułowanym „Skowyt”. W poukładanym świecie Ameryki połowy lat 50. te słowa były niczym zrzucona nań niespodziewanie bomba.
Poeta wyklęty
Najsłynniejszy wiersz Allena Ginsberga jest często uważany za swoistą biografię młodości pisarza oraz historię Beat Generation. Znajduje się w nim mnóstwo odniesień do relacji z innymi autorami kontrkulturowego ruchu.
Ale „Skowyt” jest też manifestem odrzucenia amerykańskiego snu. Ginsberg zwracał uwagę na to, że w idealnych domkach na przedmieściach często dzieją się tragedie. Nie bał się mówić o tym, że czasy prosperity to mrzonka. Ale choć poemat spotkał się z entuzjastycznym przyjęciem przez wielu kontestujących zastany porządek młodych, konserwatywna Ameryka nie była gotowa na tak bezceremonialną krytykę. Dlatego na Ginsbergu nie pozostawiono suchej nitki.
Krytycy widzieli w jego poezji wszystko, co najgorsze. Oskarżano go o deptanie godności Amerykanów, obsceniczne treści, kpinę z religii, sianie zgorszenia i demoralizację. Doszło nawet do tego, że wydawcy „Skowytu” – Lawrence’owi Ferlinghettiemu, również poecie bitnikowi – wytoczono proces. Poetę potraktowano tak, jakby parał się dystrybucją pornografii. Ostatecznie jednak sędzia zniósł zakaz wydawania „Skowytu”. Wyrok powoływał się na zmywającą winy wartość artystyczną wiersza.
Proces tylko umocnił Ginsberga w przekonaniu, że Ameryka to Moloch z jego poematu – biblijny demon pożerający niemowlęta, metafora opresji. W późniejszych latach nie przepuszczał żadnej okazji, by dawać wyraz swojej niechęci do kulturowego i politycznego establishmentu.
W latach 60. uczestniczył w licznych protestach przeciw wojnie w Wietnamie. To wówczas, w listopadzie 1965 r., wymyślił pojęcie, które wkrótce miało znaleźć się na ustach wszystkich. „Flower Power” oznaczało pozytywny ruch, który zamiast przemocy stosował miłość i bierny opór. Slogan miał pomóc przekształcić antywojenne demonstracje w pokojowe performance’y, pełne młodych ludzi z kwiatami we włosach i na ubraniach.
W eseju zatytułowanym „How to Make a March/Spectacle” Ginsberg nawoływał, aby podczas demonstracji protestujący wręczali policjantom, dziennikarzom, politykom i widzom... kwiaty. Dzięki metodzie zaproponowanej przez Ginsberga, demonstracje istotnie przebiegały względnie pokojowo. A „Flower Power” wkrótce stało się integralnym symbolem kontrkultury.
Czytaj też: Sylwia Chutnik: Zimny róż Debory Vogel
W drodze
Rozczarowany Ameryką, Allen Ginsberg dużo podróżował. Jeszcze pod koniec lat 50. przebywał w Paryżu, gdzie w pokoju wynajmowanym przez Gregory’ego Corso w podupadłym hotelu, który przeszedł do historii jako Beat Hotel, napisał poemat „Kadisz” dedykowany zmarłej matce. W tamtym okresie pomógł także Williamowi Burroughsowi złożyć z chaotycznych notatek całość, która została wkrótce wydana jako „Nagi lunch”.
Ale nawet Paryż wkrótce stał się dla Allena zbyt konserwatywny. Dlatego wraz z Peterem Orlovskym wyjechał w trwającą niemal rok podróż do Indii. Tych dwóch tworzyło wieloletni związek, ale nigdy nie byli monogamistami. Ginsberg zawsze opowiadał Peterowi o swoich przygodach – m.in. zdradzie, której dopuścił się z Williamem Burroughsem czy o usługach męskich prostytutek, z których korzystał w Grecji.
Choć Ginsberg w młodości próbował związków z kobietami, z czasem zrozumiał, że nie jest w stanie oszukać swojej prawdziwej natury. Romansował z kolegami ze środowiska bitników, miewał też inne seksualne przygody, bliska była mu idea wolnej miłości bez zobowiązań.
Kiedy w 1965 r. przyjechał do Anglii i wygłosił odczyt swoich wierszy, krytyka piała z zachwytu. Ginsberga nazywano „pierwszym od dawna powiewem świeżości wśród zakurzonych umysłów”.
Środowisko brytyjskich artystów przyjęło Allena z otwartymi ramionami. Na przyjęcie z okazji jego 39. urodzin stawiła się cała śmietanka towarzyska swingującego Londynu. Tymczasem jubilat postanowił wystąpić nago, swoją decyzję motywując tym, że skoro to jego urodziny, powinien być ubrany tak, jak w chwili narodzin (angielskie wyrażenie „birthday suit” jest eufemistycznym określeniem nagości).
Kiedy więc do drzwi zapukali John Lennon z ówczesną żoną Cynthią i George Harrison z Pattie Boyd, Allen otworzył im drzwi nagi, ze slipami założonymi na głowę i zwisającą z penisa tabliczką z napisem „do not disturb” – nie przeszkadzać. Goście zmieszanie utopili w kilku mocnych drinkach, ale dość szybko wyszli. Brytyjski pisarz Barry Miles uważa, że to zdarzenie zainspirowało Lennona do zapozowania nago wraz z Yoko Ono na okładce jednej ze swoich płyt.
Duchowa podróż
Powracającym elementem w twórczości poety stały się Indie i tamtejsza religijność. Ginsberg wracał tam kilkukrotnie, by kontynuować duchową podróż. Spotkał się nawet z Dalajlamą, był też mocno zaangażowany w krysznaizm. Nie tylko wspierał ruch finansowo, lecz także często publicznie śpiewał mantrę Hare Kryszna, uważając ją za część wyznawanej przez siebie filozofii. Pragnął włączyć ją do hippisowskiego ruchu, dlatego pomógł zorganizować przyjęcie powitalne dla jednego z przywódców krysznaitów, Bhaktivedanta Swamiego, na lotnisku w San Francisco. Niemal setka hipisów witała go, intonując mantrę Hare Kryszna z kwiatami w rękach.
Ginsberg zgodził się też wziąć udział w Mantra-Rock Dance – festiwalu muzycznym na cześć Swamiego zorganizowanym w świątyni Hare Kryszna w San Francisco. Wystąpiło na nim kilka czołowych zespołów rockowych ówczesnych czasów – Big Brother & the Holding Company z Janis Joplin czy The Grateful Dead. Dzięki Ginsbergowi mantra wkroczyła do świata rock and rolla. W końcówce piosenki „Ghetto Defendant” punkowego brytyjskiego zespołu The Clash poeta recytuje „Sutrę Serca”.
Ginsberg był już wówczas poważnie chory. Choroby tropikalne przywiezione z Indii zebrały swoje żniwo, następnie pojawiły się skutki nadużywania przeróżnych substancji psychoaktywnych.
W 1970 r. Ginsberg doznał dwóch drobnych udarów, które spowodowały częściowy paraliż i zanik mięśni po jednej stronie twarzy. Następnie pojawiły się problemy z sercem i wątrobą. Śmiertelnie chory Allen Ginsberg nie stracił jednak rezonu. Zamierzał nawet poinformować ówczesnego prezydenta USA, Billa Clintona, że ma ostatnią szansę na przyznanie mu ewentualnej nagrody.
„Mam nieuleczalny guz wątroby i zostało mi jakieś dwa do pięciu miesięcy życia. Jeśli ma Pan w zanadrzu jakąś nagrodę albo medal za służbę sztuce albo poezji, to proszę mi przesłać, chyba że to z przyczyn politycznych niewskazane albo nierozważne”, pisał poeta.
Ginsberg nie zdążył jednak listu wysłać. Kilka dni później, nad ranem 5 kwietnia 1997 r., zmarł w swoim mieszkaniu w East Village na Manhattanie.