Zalety automatyzacji doskonale unaoczniła pandemia, w trakcie której kontakt z drugim człowiekiem mógł okazać się śmiertelnym zagrożeniem. Roboty, w przeciwieństwie do ludzi, zawsze będą w nastroju, żeby nas obsłużyć. Nigdy się nie spóźnią do pracy, nie pójdą na zwolnienie, nie będą przesiadywały godzinami na lunchu, nie potrzebują zasiłku, nie pójdą na urlop, nie zastrajkują, nie zachorują i niczym nie zarażą współpracowników.

Na razie są technologiczną ciekawostką, więc gdy na nie trafiamy, podchodzimy do nich z entuzjazmem. Ale niewykluczone, że gdy uświadomimy sobie, że za chwilę to właśnie z nimi będziemy konkurować o zatrudnienie, nasz entuzjazm opadnie. Tym bardziej że rywalizacji z nimi człowiek może nie być w stanie wygrać. I to z prostej przyczyny: cena robotów z każdym rokiem będzie spadać, a jakość ich usług – wzrastać.

Ilu z nas może stracić pracę w następstwie automatyzacji? Już w 2013 roku dwaj naukowcy z Uniwersytetu Oksfordzkiego, Carl Frey i Michael Osborne, prognozowali, że tylko w Stanach Zjednoczonych w ciągu najbliższych 20 lat połowa zadań do tej pory wykonywanych przez ludzi może zostać zautomatyzowana.

W kwietniu 2020 roku Carl Frey podkreślił w „Financial Times”, że pandemia tylko przyspieszy ten trend. Miesiąc wcześniej firma audytorska EY zapytała o automatyzację grupę szefów przedsiębiorstw z 45 krajów. Okazało się, że ponad 40 proc. z nich już inwestuje w roboty po to, by przygotować swoje firmy do funkcjonowania w popandemicznym świecie.

Szacuje się, że w ciągu najbliższej dekady w wyniku automatyzacji pracę straci 10 proc. zatrudnionych. Teoretycznie niewiele, ale tylko w Stanach Zjednoczonych to ponad 13 milionów ludzi. W Chinach, gdzie automatyzacja jest głównym założeniem strategii władz nazwanej „Made in China 2025”, w ciągu kilku ostatnich lat w niektórych tamtejszych fabrykach nawet 40 proc. załogi ustąpiło miejsca robotom, które pracują non stop przez całą dobę.

– W Polsce średnio na 10 tysięcy pracowników przypadają 42 roboty przemysłowe – mówi Antonio Carvelli, członek zarządu Gi Group Holding, jednej z czołowych w Polsce firm HR, która od lat przygotowuje raport „Barometr Rynku Pracy”. Jego ubiegłoroczna edycja pokazała, że tylko w 2020 roku odsetek pracujących Polaków, którzy obawiają się automatyzacji, wzrósł trzykrotnie. W lutym i lipcu bało się jej ok. 10 proc. Polaków, pod koniec roku było to już 28 proc.

– Wyniki tegorocznych badań wskazują, że ponad połowa przedsiębiorstw (55,2 proc.) jest zainteresowana automatyzacją, z czego 34,5 proc. już ją wdraża lub planuje podjęcie takich kroków. Procesami automatyzacji interesują się głównie duże organizacje. Im większa firma, tym większe zainteresowanie nią – dodaje Carvelli.

Kto pójdzie na pierwszy ogień, gdy nadejdzie fala automatyzacji? Pracownicy magazynów kurierskich, kasjerki i kasjerzy, którzy staną się zbędni, ponieważ coraz więcej sklepów będzie bezobsługowych, albo piekarze, których zastąpi mieszający ciasto, formujący i wypiekający 235 bochenków chleba dziennie robot BreadBot.

Na liście zagrożonych zawodów są m.in. modelki (pierwszą sesję beauty z wirtualnymi modelkami opublikował w kwietniu tego roku jeden z hiszpańskich magazynów o modzie), prezenterzy wiadomości (chińska telewizja już od 2018 roku zastąpiła ich sztuczną inteligencją) i dziennikarze (w amerykańskim portalu Bloomberg News boty zwane „robotycznymi reporterami” piszą już jedną trzecią artykułów). Nawet kościół nie będzie odporny na robotyzację. W 2017 roku w niemieckiej Wittenberdze, z okazji 500-lecia reformacji, oddano do użytku „bankomat” BlessU-2, który został tak przerobiony, by zamiast gotówki wypluwał błogosławieństwa.

– Automatyzacja i postęp robotyki może w przyszłości pozbawić pracy część niżej wykwalifikowanych pracowników, wykonujących powtarzalne czynności, które da się zastąpić odpowiednim algorytmem, w którym nie występuje zbyt wiele wyjątków czy zmiennych. Wysoko wykwalifikowani pracownicy i specjaliści mogą być spokojni o swoje stanowiska. Przede wszystkim ze względu na wciąż ogromną ilość niedoskonałości, zarówno AI, jak i botów – tłumaczy Antonio Carvelli z Gi Group Holding.

I choć korporacja J.P. Morgan wypróbowała niedawno system sztucznej inteligencji do skontrolowania umów, co zaoszczędziło jej prawnikom kilkadziesiąt tysięcy godzin pracy, a sztuczna inteligencja wyprzedza wykształconych lekarzy internistów, jeśli chodzi o diagnozowanie m.in. raka, to, jak twierdzi Carvelli, „wciąż jednak w dającej się przewidywać przyszłości człowiek będzie musiał czuwać nad wynikami takich działań”.

– Nawet jeśli np. robot-lekarz wystawi diagnozę, wymaga ona weryfikacji i doboru leczenia dopasowanego do potrzeb konkretnego pacjenta. Problemem z AI np. w kwestii medycyny (ale nie tylko) jest nie tyle trafność jej diagnoz, ile proces, w wyniku którego one powstają. Robot, czyli algorytm, jest wstanie poprawnie zdiagnozować nowotwór, ale nie jest w stanie wyjaśnić, skąd wie o jego istnieniu. To tak zwane zjawisko czarnej skrzynki – znamy skutek, mamy opisaną drogę, która doprowadziła do diagnozy, nie umiemy jednak wyciągnąć z niej wniosków, opisać logiki działania, zapobiec dalszemu rozwojowi choroby czy dobrać leczenia. Oczywiście, coraz więcej systemów ma możliwość uczenia się – stąd są w stanie w przyszłości zastąpić niżej wykwalifikowanych pracowników. Kluczowe decyzje, po analizie danych dostarczonych przez system, wciąż jednak podejmuje człowiek – kwituje Carvelli.

Jeśli sprawdzą się przewidywania co do automatyzacji, część pracowników nie uniknie zastąpienia przez roboty. Ale będą też potrzebni ci, którzy zajmą się serwisowaniem i utrzymaniem robotów w dobrym stanie oraz zarządzaniem nimi. Z raportu Polskiego Instytutu Ekonomicznego wynika, że przedsiębiorstwa zwiększające wykorzystanie robotów przemysłowych zwiększają̨ lub będą zwiększały zatrudnienie.

– Choć brzmi to paradoksalnie, jest absolutnie logiczne: do obsługi czy konserwacji robotów i systemów automatycznych potrzebni są bardziej wykwalifikowani pracownicy – tłumaczy Antonio Carvelli z GI Group Holding. – Co za tym idzie, pracownicy zastępowani przez roboty są albo przesuwani na stanowiska wyższe (w tym nadzorcze), albo kierowani na kursy i szkolenia w celu podniesienia ich kwalifikacji. W takiej sytuacji spada zapotrzebowanie na pracowników mniej wykwalifikowanych, a wzrasta zapotrzebowanie na specjalistów, często z niezwykle wąskich dziedzin. Automatyka i robotyka, jak i obsługa robotów czy AI, wymagają wysokich kwalifikacji i zrozumienia obszarów, którymi się zajmują. Wszelkiego rodzaju doszkalanie i specjalizowanie się w coraz węższych dziedzinach jest tutaj najlepszym wyjściem.

A co z pozostałymi? „W epoce robotów z pewnością pojawią się nowe kategorie zawodów dla ludzi. Historia uczy nas jednak, że zajęcia tracone na rzecz automatów mają pewną szczególną cechę – gdy znikną, nigdy się nie odnowią. A ponadto – że zatrudnienie oferowane osobom, które straciły pracę w wyniku automatyzacji, zazwyczaj jest gorzej płatne od poprzedniego oraz ma niższy status, przynajmniej jeśli chodzi o nisko wykwalifikowaną siłę roboczą”, twierdzi naukowczyni Noreena Hertz.

Co w tej sytuacji możemy zrobić? Starać się zaradzić wzrostowi bezrobocia, nie zapominać o przyszłości i mieć na uwadze, jak ogromne zamieszanie może wyniknąć z automatyzacji. Politycy już teraz powinni przygotować grunt na przyszłość, wprowadzając ulgi podatkowe dla firm, które wciąż zatrudniają ludzi. Bill Gates opowiadał się za nałożeniem na firmy dodatkowego podatku za stosowanie robotów, ale w 2017 roku Parlament Europejski odrzucił taki projekt.

„Jeśli nie obłożymy podatkiem pracy robotów, a praca ludzi wciąż będzie w taki czy inny sposób opodatkowana, w zasadzie subsydiujemy automatyzację, ponieważ stosowanie robotów staje się dla przedsiębiorców tańsze od zatrudniania ludzi. Bez względu na to, czy roboty pracują wydajniej czy nie”, przestrzega Hertz.

Czytaj też: Mąż à la carte, miłość z supermarketu i pogoń za ideałem