Mamę Marysi wszyscy teraz pytają, co się naprawdę stało. Pyta policja, pytają tabloidy. Niektórzy nawet znajdują proste odpowiedzi: jedna z gazet napisała, że dziewczynka popełniła samobójstwo, bo cztery lata temu psychopata zastrzelił jej ojca. Chciała się więc spotkać z tatą w niebie, bo tak bardzo za nim tęskniła. – To nieprawda – zapewnia Monika Trefoń.

Przyznaje jednak, że nie wie, dlaczego to się stało. – Cały czas myślę, szukam punktów zaczepienia. Może mogłam więcej z nią rozmawiać, wiedzieć o niej więcej? Nie wiedziałam na przykład, czy ma chłopaka. Nie pytałam o takie sprawy, bo wydawały mi się zbyt intymne. Być może popełniłam błąd.

Matka jest jednak pewna, że córka nie dała jej żadnych sygnałów ostrzegawczych, że w jej życiu dzieje się coś złego.

Młodocianych samobójców jest coraz więcej. Dwa lata temu życie odebrało sobie 151 dzieci, w ubiegłym już 177. Cały czas rośnie też liczba dziecięcych prób samobójczych. W zeszłym roku w policyjnych statystykach odnotowano ich 373, a w 2011 – 325. Niektórzy eksperci uważają jednak, że jest ich znacznie więcej, być może nawet tysiące rocznie. To całkiem możliwe, bo w Polsce samobójstwa nie są odnotowywane w kartach zgonu: lekarze jako przyczynę śmierci wpisują często np. zatrucie albo uduszenie.

Życie odbierają sobie coraz młodsze dzieci. – To horror. Coś więcej niż horror, bo żaden scenarzysta nie wpadłby chyba na pomysł, by umieścić w filmie grozy siedmiolatka, który idzie do parku, rzuca tornister na trawę, a potem się zabija. A tak się niedawno zdarzyło u nas – mówi prof. Brunon Hołyst, znany kryminolog i suicydolog, który samobójstwami zajmuje się od lat 70. zeszłego wieku.

Całkiem niedawno zabił się też 9-letni chłopczyk. W pożegnalnym liście napisał, że nie mógł już dłużej patrzeć, jak tata bije mamę.

13-letniego Artura z Sokółki katował ojczym. Tak bardzo, że chłopiec w końcu, w październiku, kilka dni przed samobójstwem Marysi z Leszna, nie wytrzymał. Zabił się. Po jego śmierci oprawcę aresztowano. Sokółka jest w szoku. – To jakiś dopust. Nawet w czasie wojny dzieci się nie zabijały, choć śmierć nieraz zaglądała im w oczy – zauważa pani Zofia, ponad 80-letnia emerytka z sąsiedniej wioski. Jest pewna, że w tragediach, takich jak ta, która spotkała Artura, maczają palce siły nieczyste. Bo Bóg dzieciom by tego nie zrobił. Bóg by tego nie wymyślił.

Problem w tym, że dzieci, zwłaszcza te najmłodsze, nie wiedzą, co to śmierć. – W targanej konfliktami Afryce celowo rekrutuje się żołnierzy wśród najmłodszych. Bo są pozbawione lęku przed własną śmiercią. Nie rozumieją jej ostateczności, nieodwołalności – tłumaczy dr Maciej Pilecki, psychiatra dziecięcy, p.o. kierownika Kliniki Psychiatrii Dzieci i Młodzieży UJCM w Krakowie.

Podobnego zdania jest pracujący w tej samej klinice oraz w stowarzyszeniu Siemacha psychoterapeuta Ryszard Izdebski. – Jaka jest różnica między dziesięcio-, czy nawet trzynastolatkiem a szesnastolatkiem, który odbiera sobie życie? – zastanawia się. – W każdym przypadku to tragedia, tylko że szesnastolatek z reguły wie, że robi coś, co wywoła tragiczne skutki. Młodsze dzieci myślą, że to na chwilę, że tylko pokażą, jak im źle, a potem wszystko wróci do normy.

Prof. Agnieszka Gmitrowicz, psychiatra i suicydolog, szefowa Kliniki Psychiatrii Młodzieżowej Uniwersytetu

Medycznego w Łodzi, poznała niedawno 9-latka, który postanowił się zabić, bo znalazł w sieci stronę młodego mężczyzny, publicznie planującego samobójstwo. W końcu je popełnił, a chłopiec postanowił pójść w jego ślady. W jaki sposób chciał się zabić?

9-latka, który chciał naśladować samobójcę z sieci, bardzo trudno było przekonać do zmiany planów. Nie pomagały argumenty, że nie będzie istniał, że skaże swoich rodziców na potworne cierpienia. Przestał myśleć o śmierci dopiero wtedy, gdy zrozumiał, że może ona oznaczać fizyczny ból.

Inny chłopiec – pełen lęków wrażliwiec, który źle znosił rozłąkę z rodzicami – panicznie bał się końca świata. Gdy dowiedzieli się o tym jego rówieśnicy, zaczęli go prześladować. – Koniec świata, wszyscy będziemy trupami – wołali na jego widok.

– Gdy trafił do mnie, był w stanie ciężkiego kryzysu – opowiada prof. Gmitrowicz. – Mówił, że woli umrzeć, by nie widzieć śmierci rodziców. Udało mi się go odwieść od samobójstwa dopiero wtedy, gdy mi uwierzył, że końca świata nie będzie. Przynajmniej w najbliższym czasie.

Motywacje małych samobójców bywają zaskakujące. – Poznałem chłopca, który chciał zemścić się na rodzicach, bo za karę nie zabrali go na wakacje – wspomina Ryszard Izdebski. – Przeżył próbę samobójczą, ale nie jest już sobą. Jego mózg pracuje inaczej, znacznie wolniej. Swojej próby samobójczej nie pamięta. Niestety, wielu innych rzeczy też. Rodzice do dziś żyją w poczuciu winy.

Czy słusznie? – Z wielu badań wynika niezbicie, że do samobójstwa popychają dzieci kłopoty w domu albo szkole. Rzadziej problemy miłosne, te dotyczą głównie starszych nastolatków – mówi prof. Brunon Hołyst. Rozmawiał kiedyś z ośmiolatkiem, którego udało się odratować. Powiedział mu, że czuł się bardzo samotny.

Yahu Pawula, DJ-a z Rudy Śląskiej, tknęło coś dopiero wtedy, gdy jego 12-letni syn wrócił ze szkoły dziwnie osowiały. – Chyba intuicyjnie zacząłem przeglądać strony poświęcone dzieciom samobójcom. I odkryłem straszną plagę. Nasze dzieci nie chcą żyć! A my – rodzice, szkoła, państwo – udajemy, że nie wiemy dlaczego. Nie chcemy wiedzieć. Bo prawda boli. A prawda jest taka, że to nie dzieci, ale dorośli są do dupy.

Yahu Pawul opublikował na swoim blogu dramatyczny list. Napisał, że boi się o życie swojego 12-letniego dziecka. Syn, z natury pogodny i radosny, bywa ostatnio smutny. W szkole wyzywają go od „pedałów” i „penisów”. Pytają, czy jest gejem, czy dziewczyną? I czy przypadkiem nie używa tamponów?

– To jest brutalność, o której my, dorośli, nie mamy pojęcia. Mój syn naraził się swoim rówieśnikom, młodocianym kibolom i faszystom tylko dlatego, że inaczej się ubiera, że nie chodzi jak oni w dresach z kapturem. Nie ogląda pornosów i nie kurwuje – mówi Pawul. Żałuje, że tak długo nie widział problemu.

– Dzieci słabsze są samotne, bo w swoich problemach nie znajdują wsparcia – tłumaczy prof. Agnieszka Gmitrowicz. – Nie znajdują go w szkole, bo ta nie wie, jak postępować z uczniami w depresji, nie potrafi jej rozpoznać. Przecież nie ma odgórnych wytycznych. Dziecko cierpi samo w milczeniu – mówi.

Jej zdaniem winne jest państwo, bo nie tworzy mechanizmów wsparcia dla dziecka, ani w szkole, ani w domu. – Od 30 lat pracuję z dziećmi w stanach ostrych kryzysów. I nigdy wcześniej nie widziałam tylu ofiar przemocy. Nie mówię o takich, które dostają klapsy, nawet nie o bitych. Mówię o dzieciach maltretowanych.

Bywa i tak, że rodzice wstydzą się, iż dziecko ma problemy psychiczne, więc nie szukają pomocy.

– Nie ma środków ani ludzi, by wszystkim dzieciom, które nie chcą żyć, stworzyć warunki, by przestały myśleć o śmierci. Bo w Polsce nie ma terapii rodzin, nie ma systemu, który wspierałby dziecko w kryzysie. My tylko gasimy pożary – dodaje prof. Agnieszka Gmitrowicz.

Zdaniem specjalistów jedyną szansa, by ocalić dziecko przed śmiercią na własne życzenie, jest czujność dorosłych. Ogromna czujność. – Próby samobójcze dzieci są często nieprzewidywalne – podkreśla

dr Pilecki. – Są pierwszym, czasem niestety ostatecznym i nieodwołanym sygnałem występujących problemów psychicznych czy życiowych. Kwestia w tym, że dzieci nie zawsze potrafią opowiadać o sobie. Często nawet nie wiedzą, czego doświadczają. Gdy cierpią na depresję, zamiast powiedzieć „jest mi smutno”, mogą mówić „nudzę się”, „nie mam energii”. Jeśli się skarżą, to nie na ból istnienia, ale... głowy.

– Każdą zmianę w zachowaniu dziecka trzeba obserwować. Nawet taką, która nam dorosłym wydaje się pozytywna. Mama może się czuć dumna, że jej córeczka rozwija się prawidłowo, bo właśnie dostała miesiączkę. Ale dla dziewczynki to może być trauma – mówi Izdebski. Podkreśla, że nie wolno stracić z dzieckiem kontaktu. Trzeba być przy nim, choćby nawet tego nie chciało, choćby się przeciw temu buntowało. – Nie bójmy się nadopiekuńczości, oskarżeń, że za bardzo przejmujemy się dzieckiem. Nie można przejmować się dzieckiem za bardzo.

„Współpraca Monika Matuszewska”