Czasem słyszy, że: „Nie każdy musi posiadać mieszkanie na własność". Albo: „Przecież można wynajmować, ludzie na zachodzie tak żyją, nie czują presji, by ładować się w kredyty”.

- Najczęściej mówią to osoby, które znają wynajem tylko z czasów studenckich. Nie mają pojęcia, jak się czuję. I jak to jest być trzydziestoletnim facetem, który pytany o adres korespondencyjny nie wie, który może podać.

W dwóch mieszkaniach czuł się niemal jak u siebie. W pierwszym, na Ursynowie, mieszkał po studiach z kumplem. W drugim, na Mokotowie - z dziewczyną.

Później spędził kilka miesięcy u znajomego z pracy, ale czuł się tam jak intruz. Krótko wynajmował też mieszkanie z koleżanką, ale ona wyprowadziła się do rodzinnego miasteczka. Jego koledzy się pożenili, albo mieszkają z dziewczynami. - Ze starej paczki tylko ja wciąż się nie ustatkowałem - przyznaje Michał. Krótko wynajmował też kawalerkę, ale opłaty zżerały większą część zarobków.

Czytaj też: „Każą ci się płaszczyć, byś mogła wynająć pokój w tym samym mieszkaniu. A ja mam prawie 30 lat”

To wtedy jego partnerka stwierdziła, że skoro nie ma perspektywy na własne mieszkanie, choćby na kredyt, to jest życiowym nieudacznikiem. Nie przekonało ją to, że Michał próbował wtedy zmienić pracę i odłożyć pieniądze. - Miała pretensje, że nie jeździmy na zagraniczne wakacje, nie chodzimy po restauracjach. I że skoro nie stać mnie nawet na zaciągnięcie kredytu, to jestem ciułaczem. Rozstaliśmy się.

Obecnej lokalizacji nie podaje nikomu. To pokój w wieloosobowym mieszkaniu. Michał mieszka z trzema studentami, którzy w wakacje dorabiają w usługach. - Kiedy pytali, ile mam lat, skłamałem, że jestem przed trzydziestką. I tak się dziwili, co taki stary gość robi w tym miejscu - mówi Michał.

Wstydzi się miejsca, w którym mieszka. Nie może nikogo zaprosić. Nie czuje, że to adres, który mógłby podać w urzędzie, czy banku. W mieszkaniu mają tylko jeden klucz do skrzynki pocztowej, a Michał nie chce, by ktoś odbierał jego korespondencję. Poza tym nie wie, jak długo będzie mieszkać „na pokoju”.

Współlokatorzy wydają się w porządku, ale już dwóch zapowiedziało, że po wakacjach się wyprowadzą. Na ich miejsce przyjdą nowi. Michał nie wie, czy uda mu się z nimi porozumieć.

Ale z drugiej strony: czy ma wyjście? Słowa byłej dziewczyny zapadły Michałowi w pamięci. Nie chce być uznawany za nieudacznika. Dlatego postanowił sobie, że jak najszybciej chce się wynieść na swoje, choćby miał pożyczyć ponad 300 tysięcy złotych od banku.

Jednocześnie Michał obserwował, jak jego znajomi wyprowadzają się „na swoje". Kumpel-leser ze studiów dostał mieszkanie od mamy. Drugi sprzedał kawalerkę po babci i miał 200 tysięcy na start. Trzeci - narzeka, że dostał od rodziców niewiele, bo tylko 20 tysięcy. Dla Michała, mimo że pracuje, to suma niczym z kosmosu.

- Nie mogę liczyć na wsparcie z domu. Mam jeszcze trzy siostry. Rodzice pomagają im finansowo, ale ojciec powiedział mi kiedyś, że jako facet powinienem poradzić sobie sam. On też nic nie dostał, więc dlaczego ja miałbym wyciągać ręce po pieniądze?

Michał jest historykiem z wykształcenia, przez wiele lat pracował w państwowym muzeum na etacie. Kiedy dostał tę pracę tuż po studiach czuł się, jakby złapał pana Boga za nogi. - Budżetówka wydawała mi się spełnieniem marzeń. Tyle że przez wiele lat zarabiałem tak mało, że ledwo wystarczało mi na utrzymanie się - mówi.

Tuż przed pandemią znajoma wkręciła go do firmy pijarowej. Zajmuje się w niej grafiką, jest zatrudniony w oparciu o działalność gospodarczą. - Zarabiam cztery tysiące na rękę plus jakieś premie po kilka stówek raz na kwartał. Kiedyś wydawałoby mi się, że to kokosy.Ale gdybym chciał zamieszkać sam, to połowę tej sumy przeznaczałbym na wynajem kawalerki.

Stąd decyzja o mieszkaniu w 7-metrowym pokoju ze studentami za ścianą. Kosztuje go tylko tysiąc sto złotych miesięcznie. Jeśli przemęczy się w takich warunkach jeszcze dwa lata, i wciąż będzie obowiązywał 10-procentowy wkład własny, to będzie mógł ubiegać się o kredyt hipoteczny pod wymarzone, 38-metrowe mieszkanie na obrzeżach stolicy.

- Taki metraż wydaje mi się rozsądny. Nie myślę o założeniu rodziny, a raczej marzę o tym, że jak już zaciągnę hipotekę, to będę mógł odkładać pieniądze na jakieś przyjemności. Pojadę na wakacje, zaproszę jakąś miłą dziewczynę do dobrej knajpy.

Mimo że mieszkanie w studenckiej kwaterze do wygodnych nie należy, Michał zasypia z uśmiechem na ustach. Wyobraża sobie, że za kilka lat rozsiądzie się na balkonie mieszkania, z własną skrzynką pocztową, którego adres stanie się ważną częścią jego przyszłego życia.

- A nad ranem budzę się przerażony. Skoro ceny nieruchomości rosną jak szalone, to za dwa lata ten mój uciułany wkład własny może nie wystarczyć - mówi 33-latek. - Dalej będę w dupie.

Czytaj też: Bloki były synonimem biedy, z której trzeba uciekać. Dziś ludzie do nich wracają

- Problemy mieszkaniowe pokazują szerszy problem, jakim są pogłębiające się nierówności społeczne - mówi dr hab. Paula Pustułka, socjolożka z Uniwersytetu SWPS. I dodaje: - W Polsce młode osoby długo ich nie zauważają. Większość z nich studiuje na uczelniach publicznych, korzysta z benefitów dla studentów i może na tej podstawie wyrobić sobie przekonanie, że wszyscy mamy podobne szanse na start w dorosłość. A tak przecież nie jest - zauważa badaczka.

Nierówności społeczne zaczynają się szczególnie uwidaczniać między 25. a 35. rokiem życia. – Głęboko zakorzenione jest w nas przekonanie, że to właśnie w tym wieku powinno dojść do usamodzielnienia się i niezależności – także w aspekcie mieszkaniowym. Tymczasem okazuje się, że nie wszystkich stać na autonomię. Jeśli ktoś pochodzi z domu o średnim czy niższym statusie majątkowym, często nie może liczyć na wsparcie rodziców przy zakupie mieszkania. Wśród takich osób rodzi się poczucie frustracji.

- Jest ono jak najbardziej uzasadnione, szczególnie kiedy młody człowiek zauważa, że nie może liczyć na żadne wsparcie systemowe, bo nie łapie się już ani na dofinansowania studenckie, ani nie dotyczą go programy dla rodzin. Wyjątkowo poszkodowani są w tym single i singielki - mówi dr hab.Pustułka.

Single mają gorszą zdolność kredytową niż pary. A nawet jeśli bank pożyczy im kilkaset tysięcy złotych, to odpowiedzialność za ich spłatę spoczywa tylko wyłącznie na ich barkach. - Młodzi widząc, że nie mają alternatyw, bardzo ciężko pracują, często kosztem zdrowia i odpoczynku. Wiedzą, że jeśli stracą płynność finansową, nikt im nie pomoże - zauważa badaczka. Według niej osoby takie jak Michał stanowią bardzo dużą grupę demograficzną.

- Dla takich osób przyjazd do Warszawy wiąże się z tzw. awansem przestrzennym - tłumaczy dr hab. Pustułka. - Młoda osoby, która wyrwała się ze swojej wsi lub miasteczka do stolicy, często nie wyobraża sobie powrotu. A właściwie nie ma tam po co wracać. Pozyskane w Warszawie kwalifikacje czy dyplomy studiów wyższych wcale nie gwarantują dobrej pracy w małej miejscowości.

Do tego powroty odbierane są przez środowisko pochodzenia jako porażka. - Na powroty w chwale mogą liczyć tylko te osoby, które wracają na gotowe. Czyli rodzice prowadzą kancelarię albo gabinet lekarski i chcą, by córka lub syn z nimi pracowali i docelowo przejęli rodzinny biznes. Osoby bez takiego zaplecza w miejscu pochodzenia wybierają pozostanie w Warszawie, co z kolei wiąże się z koniecznością zmierzenia się z wysokimi cenami mieszkań – tak ich zakupu, jak wynajmu. Koło się zamyka a pobyt w Warszawie, nawet jeśli oznacza wynajmowanie pokoju w kilkuosobowym mieszkaniu, może wciąż wydawać się najlepszą możliwą albo nawet jedyną opcją - mówi badaczka.

Czytaj też: Patodeweloperka. Chcesz przejść do drugiego pokoju – musisz wyjść na klatkę. Cena mieszkania: ponad milion

Anna (38 l.) od kilku dni śpi na podłodze. Żeby było wygodniej, podkłada pod plecy złożony kocyk i poduszki. - Sądziłam, że będzie gorzej, a budzę się całkiem wypoczęta – mówi.

Kawalerkę o powierzchni 25 metrów kw. wynajmuje od znajomej. Lokal do gruntownego remontu, na warszawskim Służewiu, nieopodal metra. Anna godzi się na wszelkie niedogodności, bo jest tanio. Znajoma kasuje od niej tylko 1 100 złotych, oczywiście bez umowy.

Przez drzwi wejściowe trafia się od razu do niewielkiego aneksu kuchennego. Nie ma piekarnika, kuchenka jest dwupalnikowa. Z aneksu wchodzi się do łazienki - jak na standardy mieszkania całkiem przestronnej, z wanną. Wyposażenie pokoju to szafa, stolik, półka i fotel. Do niedawna było też łóżko, ale już go nie ma. Właścicielka mieszkania przechowywała je znajomym, a ci stwierdzili, że jednak im się przyda. Zapomnieli uprzedzić, dlatego Anna wylądowała na podłodze z dnia na dzień. Ale mimo to powtarza, że nie ma na co narzekać.

- Chce mi się śmiać, jakie miałam kiedyś wymagania. Wynajmowałam zawsze drogie mieszkania. Czyli wyremontowane, ze zmywarką, balkonem i bez meblościanki. Żyło się miło, ale kosztowały mnie dwie trzecie pensji - mówi Anna. Jest zmęczona, bo w ostatnich latach zmieniała mieszkania średnio co dziewięć miesięcy. - Znajomi mówią o mnie „warszawska nomadka". Mam niewiele rzeczy i coraz mniejsze potrzeby. Na przykład nie mam tu miejsca na buty, dlatego trzymam je w bagażniku samochodu. Podobnie jakieś kiecki, które rzadko noszę. Po co mam je wypakowywać, jak znając życie, zaraz znów będę musiała się gdzieś przenieść - mówi.

Teoretycznie o mieszkanie mogła ubiegać się dziesięć lat temu. Znajomi korzystali z programu „mieszkanie dla młodych", część z nich spłaciła już kredyty. Ale Anna dopiero stabilizowała swoją pozycję zawodową. Pracowała na śmieciówkach, zarabiała niewiele. Żaden bank nie dałby jej kredytu.

Sytuacja zmieniła się w ostatnich latach. Pracuje w budżetówce. Zarabia nieźle, ponad 4 tys. złotych na rękę. - Przez pierwszy okres pandemii mieszkałam u rodziców w Pruszkowie. A od roku w tej taniej kawalerce. I to pierwszy okres w moim życiu, kiedy stać mnie na odkładanie większych sum - mówi Anna.

Ale i tak zawsze coś się wysypie: a to naprawa samochodu, wizyty u specjalisty, rehabilitacja. W pracy zrezygnowała z karnetu na siłownię i opieki zdrowotnej, bo to „kilka stów do przodu".

- Ale im więcej mam kasy na wkład pod hipotekę, tym bardziej zaczynam wątpić, czy chcę ją zaciągać. Wizja własnego 42-metrowego mieszkania pod Warszawą kusi, ale jest ona warta tego stresu, co się stanie, jeśli stracę pracę i nie będę w stanie go spłacać? Z drugiej strony, jaki mam wybór? Będę coraz bardziej obniżać standardy, aż na emeryturze zamieszkam w samochodzie? Lubię przygody, ale miło byłoby mieć dla nich jakąś alternatywę.

Według wyliczeń think-tanku HRE Investments oszczędzanie na własny wkład do kredytu na 45-metrowe mieszkanie może potrwać nawet kilkanaście lat. Najtrudniej o własny kąt jest w Gdyni. Pracująca para zarabia tam średnio około 6 tys. złotych na rękę.

„Problem w tym, że żyjąc dość skromnie – nie posiadając własnego samochodu i rzadko jedząc poza domem, na jedzenie, ubrania, czy dach nad głową taka para wyda w Gdyni prawie 5,7 tys. złotych miesięcznie. To powoduje, że odkładanie 20 proc. ceny mieszkania o powierzchni 45 m kw. zajęłoby prawie 16 lat” – wylicza Bartosz Turek, główny analityk HRE Investments.

W większości przebadanych miast, prowadząc skromne życie, uzbieranie 20-proc. wkładu własnego do kredytu na 45-metrowe „M” trwa 4-5 lat. Tak podsumować można perspektywę pary ze Szczecina, Bydgoszczy, Białegostoku, Łodzi, Wrocławia, Lublina, Krakowa czy Rzeszowa.

„Niemałym zaskoczeniem jest natomiast fakt, że dość krótko na wkład własny para musiałaby oszczędzać w Warszawie. Pomimo relatywnie wyższych kosztów życia i cen nieruchomości stołeczna para ma sporą przewagę nad tymi z innych przebadanych miast. Tą przewagą są zarobki, które portal Numbeo oszacował na poziomie 9 tysięcy złotych miesięcznie na rękę" - zauważa Turek. I dodaje, że potrzeby mieszkaniowe są ogromne, a jednocześnie brakuje rozwiązań systemowych, jak np. niedrogie mieszkania na wynajem.

Samych tylko dorosłych, którzy mając na karku od 25 do 34 wiosen wciąż mieszkają z rodzicami jest w Polsce około 2,4 miliona – sugerują dane Eurostatu. „Co ciekawe, większość z nich pracuje. Mówimy tu jedynie o dość wąskiej grupie wiekowej. Gdyby rozważyć wszystkich w wieku do 40 lat, którzy nie mają własnego M, to grono tych osób byłoby jeszcze szersze" - podsumowuje ekspert.

Śpimy, jemy, kochamy się i pracujemy w jednym pokoju. Znajoma nazywa takie mieszkania „szufladami”