Po tygodniu pobytu w szpitalu Monika została poddana zabiegowi. – Czekałam pod salą operacyjną, chciałam się dowiedzieć, jak się ma córka, ale lekarz, który operował Monikę, do mnie nie przyszedł. Od innego lekarza dowiedziałam się tylko, że "były trudności", ale na czym one polegały ani co zaszło podczas operacji, już mi nie powiedział – opowiada matka 12-latki. Dopiero podczas wizyty kontrolnej tata dziewczynki dowiedział się, że trzeba było przeszczepić kość. – Jednak w karcie wypisu takiej informacji nie znalazłam. Od operacji minęły już ponad dwa miesiące, a ja nadal nie wiem, czy kość została przeszczepiona, czy mąż coś źle usłyszał – mówi Agnieszka.

Jeszcze większy dramat przeżyła Agnieszka, gdy była w ciąży z pierwszym dzieckiem. – Lekarka mnie badała i mówiła lekarzom, że dziecko jest ciężko chore, że ma wielkie wyłupiaste oczy i zrośnięte palce. W ten sposób dowiedziałam się, że Staś ma ciężką wadę genetyczną i długo nie pożyje. Mną się nie interesowano. Leżałam i płakałam – wspomina. – Gdy Staś przyszedł na świat, lekarze nie chcieli z nami rozmawiać. Chciałam dowiedzieć się, jak można ulżyć synowi w cierpieniu, co zrobić, by go nie bolało, by łatwiej mu było oddychać, czy właściwie się Stasiem opiekujemy. Zostawiono nas samych.

Na brak kontaktu z lekarzami skarżą się także dorośli pacjenci. 80-letnia pani Zofia trafiła do szpitala ze złamaniem szyjki kości udowej. Miała zostać poddana operacji, ale okazało się, że ma COVID-19 i operacja nie może się odbyć. Została umieszczona w izolatce. Ale nie działał tam dzwonek. – Brak kontaktu z pielęgniarką czy lekarzem był poważnym problemem, bo mama była unieruchomiona. Lekarz, któremu zwróciłam uwagę na brak dzwonka, powiedział, że nie odpowiada za stan techniczny szpitala – opowiada Beata, córka pani Zofii.

Kilka lat temu dziewięć uniwersytetów medycznych na pierwszy rok studiów lekarskich przyjmowało 5-6 tysięcy osób. Teraz może to być 12 tys.

Lekarze jak mogli, unikali rozmowy na temat stanu zdrowia jej mamy. – Przychodziłam codziennie do szpitala, wystawałam na korytarzu i "polowałam" na lekarza. Mijały mnie różne osoby, ale żadna z nich nie miała identyfikatora. Nie wiadomo było zatem, czy jest lekarzem, może prowadzącym mojej mamy, a może pielęgniarką – opowiada Beata. Gdy pani Zofia zaczęła kasłać mokrym kaszlem, co u osoby leżącej może sprzyjać zapaleniu płuc, lekarz zbadał starszą panią dopiero po interwencji córki.

Po operacji pani Zofia trafiła na OIOM, a potem ponownie do izolatki, w której była przed operacją. – Skoro operacja się odbyła, to mama nie miała już covidu. Dlaczego zatem musiała znowu przebywać izolatce? Na to pytanie też nikt mi nie odpowiedział – mówi Beata.

Po dwóch tygodniach pani Zofia wyszła ze szpitala. Przez pierwsze kilka dni tak została wytrącona z równowagi, że nie mogła spać. Za to dramatycznie zakończył się pobyt w szpitalu dla 80-letniej pani Bogusi. Zabieg ginekologiczny został przeprowadzony za pomocą robota. Miała wyjść ze szpitala już po dwóch dniach, ale następnego dnia Bogusia źle się czuła. Bolał ją brzuch. Lekarza, który ją operował, tego dnia nie było w szpitalu. Wyjechał do innego miasta z wykładem. Lekarz, który przyszedł ją zbadać, niczego niepokojącego nie stwierdził.

Bogusia jednak coraz gorzej się czuła, była słaba i z bólu nie mogła nawet usiąść. Prosiła o pomoc. Wtedy od pielęgniarki usłyszała, że jeśli natychmiast się nie uspokoi, przyjdzie do niej psychiatra. Dzień później zaczęła tracić przytomność. Lekarz, który wreszcie zbadał ją dokładniej, stwierdził zapalenie otrzewnej i postępującą sepsę. Na jakąkolwiek pomoc było za późno. Rodzina zgłosiła sprawę do prokuratury.

Brak możliwości rozmowy pacjenta lub jego rodziny z lekarzem to jeden z najpoważniejszych grzechów naszej opieki zdrowotnej. Tym poważniejszy, że nie wymaga nakładów finansowych. Potrzebne są tylko odrobina empatii i wiedza, jak komunikować się z chorym. A tego uczą się przyszli medycy przez pierwsze dwa lata studiów. Zdobywają wtedy tzw. kompetencje społeczne, takie jak nawiązanie i utrzymanie głębokiego oraz pełnego szacunku kontaktu z pacjentem, przestrzeganie tajemnicy lekarskiej i praw pacjenta. Może tych zajęć jest za mało, a może powinny być bardziej egzekwowane.

W Wielkiej Brytanii "egzaminy często są rozmową z aktorem-pacjentem, gdzie student musi przekazać złą wiadomość, przeprowadzić wywiad na temat historii choroby, dowiedzieć się, co dolega pacjentowi. "Podstawową kompetencją jest umiejętność zarządzenia chorobą, skierowanie na odpowiednie badania diagnostyczne, a następnie dostosowanie strategii leczenia do wyników. Wszystko po to, aby student wiedział, jak potraktować pacjenta przychodzącego do szpitala" – pisze na stronie Klubu Jagiellońskiego Anna Pommersbach, analityczka tego think tanku.

– Rozważamy wprowadzenie zajęć z psychologii i etyki – mówi prof. Piotr Ponikowski, rektor Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu. Wraz z grupą rektorów uczelni medycznych Ponikowski pracuje nad reformą nauczania przyszłych lekarzy. Zmiany mają dotyczyć zarówno komunikacji między lekarzem a pacjentem, jak też poprawy komunikacji w zespole terapeutycznym i współpracy między zawodami medycznymi. – Dziś kształcimy oddzielnie lekarzy, oddzielnie pielęgniarki i oddzielnie ratowników, a potem się dziwimy, że gdy później wszyscy spotykają się nad łóżkiem pacjenta, to mają trudności, żeby się porozumieć – mówi prof. Marcin Gruchała, rektor Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, przewodniczący Konferencji Rektorów Akademickich Uczelni Medycznych.

Program studiów medycznych ma zostać odchudzony. Wiedza, jaką student ma do opanowania, jest bardzo szeroka, bo zgodnie z założeniami programu nauczania każdy student powinien być ekspertem w każdej dziedzinie medycyny. "W teorii brzmi to sensownie, ale w praktyce kończy się tym, że studenci po zajęciach na pulmonologii nie umieją wyleczyć zapalenia płuc, ponieważ musieli w miesiąc przyswoić całą zgromadzoną wiedzę na temat danej dziedziny, a wiedzieli, że na egzaminie wykładowcy zadają podchwytliwe pytania z chorób bardzo rzadko występujących" – pisze Anna Pommersbach.

– Chcemy zrezygnować z kształcenia w obszarach, które są typową pamięciówką, na rzecz nauki warsztatu lekarskiego, sposobu rozumowania lekarskiego, a także rozumienia procesów metabolicznych czy fizjologicznych – wymienia prof. Gruchała. – Może wreszcie straci na aktualności dowcip o studentach medycyny, którzy gdy mają nauczyć się na pamięć książki telefonicznej, to nie pytają dlaczego, ale na kiedy.

Większy nacisk niż na zdobycie wiedzy ma być także kładziony na uzyskanie praktycznych umiejętności i tych, które są rzeczywiście przydatne. Obecnie student ma tzw. książeczkę praktycznych umiejętności medycznych, czyli spis wszystkich badań i czynności, które powinien wykonać w trakcie praktyk. "Niektóre z procedur wykonuje się dosłownie kilkanaście razy w skali całego roku w Warszawie, więc student fizycznie nie jest w stanie przy nich asystować. Efekt jest taki, że lekarze masowo wystawiają potwierdzenie umiejętności, których student absolutnie nie miał okazji zdobyć" – pisze Anna Pommersbach na stronie Klubu Jagiellońskiego. Potwierdza to prof. Ponikowski. – Podpisujemy wykonanie kilkunastu procedur, których w całym kraju w ciągu roku wykonuje się zaledwie kilkadziesiąt.

Wiele do życzenia pozostawiają praktyczne zajęcia w szpitalach. "Z kilkugodzinnych zajęć praktycznych na oddziale często student realnie uczy się niecałą godzinę. Lekarze, którzy teoretycznie mają zaopiekować się grupą studentów, nie mają na to czasu, gdyż ich grafik jako pracownika szpitala nie przewiduje poświęcenia części dnia na uczenie i rozmowę ze studentami" – pisze Pommersbach. Dzieje się tak dlatego, że lekarzy brakuje i wielu z nich pracuje na kilku etatach. Studenci są zatem dla nich dodatkowym problemem.

Niewielkie są szanse, aby ta część nauczania przyszłych lekarzy miała ulec poprawie. – Dostęp do szpitali i laboratoriów nie jest tylko kwestią pieniędzy, ale deficytowym zasobem są nauczyciele akademiccy, którzy mają doświadczenie i chcą uczyć medycyny – zarówno przedmiotów klinicznych, czyli przy łóżku pacjenta, jak i przedmiotów przedklinicznych, jak anatomia czy fizjologia – mówi prof. Gruchala.

– To, że uczelnia niemedyczna podpisze umowę na kształcenie studentów medycyny ze szpitalem, który nawet zatrudnia wielu dobrych lekarzy, nie oznacza, że lekarze w tym szpitalu będą chcieli i będą wiedzieli jak uczyć. Nie wystarczy, że powiedzą studentom, jak oni leczą pacjentów. Nauczanie medycyny to żmudny proces – mówi prof. Ponikowski.

W Polsce jest dziewięć uniwersytetów medycznych, które od lat kształcą medyków. Wobec braku lekarzy zgodę na otwarcie kierunków lekarskich już uzyskało lub wkrótce może uzyskać prawie 30 uczelni niemedycznych i uczelni zawodowych. Jeszcze kilka lat temu uniwersytety medyczne na pierwszy rok studiów lekarskich przyjmowały 5-6 tysięcy osób. W nadchodzącym roku akademickim studia lekarskie ma rozpocząć 12 tys. studentów.

"Jeśli już chcemy kształcić więcej lekarzy, to przyjmujmy więcej studentów na uczelnie, które tę edukację prowadzą od lat – mających odpowiednią bazę, infrastrukturę i kadry, a także od dawna akredytację. (…) Otwieranie kierunków lekarskich na uczelniach, które nigdy nie kształciły w kluczowych zawodach medycznych, to ryzykowna ostateczność – pisze w "Menedżerze Zdrowia" Jarosław J. Fedorowski, prezes Polskiej Federacji Szpitali.

Podobnego zdania jest prof. Ponikowski, który uważa, że liczba lekarzy w Polsce musi wzrosnąć. – Ale lekarzy dobrze wykształconych – podkreśla. Tymczasem progi przyjęcia na studia medyczne już zostały obniżone. Na uczelnie niemedyczne dostają się osoby, które nie miałyby szansy dostać się na uczelnie medyczne, bo dostały za mało punktów na maturze.

– Rozumiemy potrzebę rozwiązań, które umożliwią wykształcenie większej grupy lekarzy, ale to budzi obawy o jakość kształcenia studentów medycyny. Te obawy mamy zarówno my, rektorzy uczelni medycznych, jak i przedstawiciele samorządu lekarskiego – mówi prof. Gruchała i dodaje, że jakość kształcenia we wszystkich uczelniach powinna zostać zachowana na tym samym poziomie jak obecnie. – Aby absolwent wszystkich uczelni miał wiedzę i umiejętności, które gwarantują pacjentowi bezpieczeństwo – mówi prof. Gruchała.

Zdaniem rektorów uczelni medycznych potrzebne są jasne i jednolite kryteria, jakie uczelnie będą musiały spełnić, aby uruchomić u siebie kierunek lekarski. – Rozważamy też wprowadzenie jednolitych egzaminów weryfikujących wiedzę medyczną studentów w trakcie studiów, na przykład po nauczaniu przedklinicznym. Byłby to egzamin państwowy, a nie uczelniany – mówi prof. Ponikowski i zwraca uwagę na jeszcze jeden problem: – Musimy zaplanować kształcenie podyplomowe. Możemy wykształcić dwa, trzy razy więcej absolwentów medycyny, ale jeśli nie rozpoczną oni specjalizacji, lekarzami się nie staną.